Παρασκευή 16 Ιουλίου 2010
Θελξιέπεια
Ευλογημένη ελαφρότητα εφήμερων εραστών
που δεν πονάνε
Ούτε μιά αγάπη πενθούν,ούτε μιά αγάπη μισούν,
στην νύχτα μεθάνε..
Παραπατούν στους ρυθμούς με όρους απλούς,
αλήθειες ξεχνάνε.
Υποσχέσεις μην ακούς,ανήκουν σε μύθους παλιούς,
αυτούς που σε αποχαιρετάνε.
Ναυαγισμένες μεγάλες αγάπες θα βυθιστώ στο κενό σας,
θα πνιγώ στον βυθό σας
Βουλιάξαν την αλήθεια μου κι έχει γίνει της μοναξιάς η ξαγρύπνια μου.
Ευλογημένη ελαφρότητα εφήμερων εραστών
που δεν πονάνε
Θελξιέπεια,κόρη μουσών,λυτρωτή της αγάπης ναυαγών ,
χωρίς όρους σου δίνομε.
Πέμπτη 13 Μαΐου 2010
Είναι Σπειροειδής ή Ευθύγραμμη η Εξέλιξη του Πολιτισμού;
Οι πλείστοι των αρχαιολόγων θεωρούν - όπως και ο πολύς κόσμος άλλωστε - ότι ο πολιτισμός έχει εξελιχθεί κατά έναν ευθύγραμμο τρόπο, ασχολούμενοι όχι με την τεχνολογία κάθε εποχής , αλλά με τα οικοδομήματα.
Ετσι , αδιαφορώντας για το ότι στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 4 κατακλυσμοί και στην Αίγυπτο 11, αρχίζουν με κάποιες πρωτόγονες ομάδες που χαρακτηρίζονται ως Νεολιθικές και ακολουθούνται από την Εποχή του Χαλκού μετά την οποίαν έρχεται ένας πραγματικός πολιτισμός τον οποίον θεωρούν ως το αποκορύφωμα.
Ο μεγάλος αριθμός σπειροειδών ναών και οικημάτων που βρέθηκαν στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα και σε τόσα άλλα μέρη και φυσικά εκτός συνόρων της σημερινής υπερσυμπυκνωμένης Ελλάδος δεν τους κάνει καμιά αίσθηση. Οι ανακαλύψεις που κάνουμε καθημερινά με την ομάδα μου , μελετώντας οικοδομήματα, ορθόλιθους, λιθοτράπεζες, ναούς , μεγαλιθικά κυρίως κτίσματα και βραχομορφές σε Ελλάδα και Κύπρο μας δείχνουν ότι ο πολιτισμός δεν αναπτύσσεται ευθύγραμμα αλλά με σπειροειδή μορφή.
Φαίνεται, από τη μέχρι τώρα έρευνά μας, ότι προγενέστεροι πολιτισμοί ίσως να ήταν σπουδαιότεροι από κάποιους μεταγενέστερους γιατί οι μεταγενέστεροι ήταν αποτέλεσμα της σπειροειδούς καθοδικής κατεύθυνσης, περίοδοι παρακμής, τις οποίες αργότερα διαδέχτηκαν νέες περίοδοι ακμής. Υπάρχει βέβαια και ιστορική ένδειξη για τούτο.
Ο Πλάτων διηγείται μια Αιγυπτιακή διδασκαλία που δόθηκε στον Σόλωνα: «Στη χώρα σας ,όμως, αλλά και σε αρκετές άλλες, έρχεται κάθε τόσο το ρεύμα του ουρανού σαν φοβερή αρρώστια και καταστρέφει όλα όσα έχουν αναπτυχθεί με τα γράμματα και όλα όσα χρειάζονται οι πόλεις,αφήνοντας ζωντανούς μόνο τους αγράμματουςκαι τους ακαλλιέργητους από σας, ώστε γίνεστε σαν νέοι από την αρχή, χωρίς να γνωρίζετε τίποτα από εκείνα που έγιναν τον παλιό καιρό τόσο στη δική μας χώρα όσο και στη δική σας. Αυτά λοιπόν που ανέφερες μόλις τώρα, Σόλωνα, για τις παραδόσεις σας σχετικά με τις γενεαλογίες έχουν πολύ μικρή διαφορά από τα παιδικά παραμύθια». Τίμαιος, #23
Το ότι οι πολιτισμοί έρχονται και παρέρχονται, ακμάζουν και παρακμάζουν, ξανά και ξανά, κάθε φορά εξελισσόμενοι σε ένα νέο ανώτερο τεχνολογικά , επίπεδο, είναι κάτι που έχει καταγραφεί σε πολλούς λαούς και φυλές. Δεν είναι απαραίτητο να θεωρούμε τις κατασκευές που δείχνουν ένα υψηλό επίπεδο τεχνολογίας σαν τα μεταγενέστερα κτίσματα ή το ύψιστο σημείο του πολιτισμού.
Εμείς που μελετάμε τη γεωενέργεια, έχουμε πεισθεί ότι οι αρχαιότερες κατασκευές και δη τα μεγαλιθικά κτίσματα, έχουν απείρως καλλίτερη τεχνολογία, από τις σημερινές οικίες και κτίσματα, υπό το πρίσμα ότι σέβονται την ανθρώπινη υγεία.
Είναι προτιμότερο να ζεί εκεί κανείς, παρά στα σημερινά τερατουργήματα με το σιδηρού φέροντα δομικό οργανισμό, που σκοτώνουν αργά τον άνθρωπο, τόσο με τα υλικά δόμησής τους, όσο και με τον προσανατολισμό, αλλά και τους τόπους πουκτίζονται. Αυτό είναι βέβαια ένα τεράστιο θέμα, στο οποίο εργαζόμαστε χρόνια και είμαστε κοντά στη λύση του.
Οι προκατακλυσμιαίοι ή αν θέλετε να το πούμε ιστορικά, προ - Ομηρικοί Ελληνικοί πληθυσμοί, τουλάχιστον όσον αφορά τη λειτουργία των κτισμάτων τους , δεν είναι πλέον τόσο ανεξιχνίαστο μυστήριο για την ομάδα μου.
Πολλοί ιστορικοί μελετητές προσπαθούν να εξηγήσουν την περίεργα υψηλή αυτή τεχνολογία με θεωρίες μεταναστευτικών κυμάτων από την Ασία.
Κανείς δεν ασχολείται με τις πάμπολλες εκστρατείες Ελλήνων στην Ασία, όπως του Υπερίωνα του Αστερίωνα του Ηρακλή καιαρκετών άλλων. Μόνο την τελευταία εκστρατεία γνωρίζουν. Αυτή του μεγίστου των Ελληνων, Αλεξάνδρου του μεγάλου. Και αυτή σήμερα γίνεται προσπάθεια να τη σπιλώσουν και να την εξαφανίσουν από προσώπου γης και την ιστορική συνείδηση των ανθρώπων.
Δεν γνωρίζω γιατί δεν ασχολείται κανείς σοβαρά με τους πελασγούς, την εποχή των οποίων έγινε ο τελευταίος κατακλυσμός του Δευκαλίωνα (ή Νώε αν προτιμάτε). Οι πελασγοί ονομάζοντο ΠΡΟΣΕΛΗΝΙΟΙ , διότι στην εποχή τους δεν υπήρχε η σελήνη ... Η σελήνη ήρθε κατόπιν. Αυτά είναι βέβαια καταγεγραμμένα. Η ελληνική μυθολογία, δεν αναφέρει πουθενά ότι οι γίγαντες, οι κύκλωπες και όλα τα παράξενα αυτά όντα ήρθαν από την Ασία. Γνωρίζουμε σήμερα ότι έγινε τρομερή γιγαντομαχία στον Ελλαδικό χώρο , μεταξύ Ολυμπίων και γιγάντων. Τα Λιλάντια πεδία ΒΑ της Χαλκίδος , έχουν σημάδια αυτής της μάχης. Οποιος μπορεί ας τα δεί.
Εμείς θα τα δημοσιεύσουμε. Τα υψίπεδα της ΔΙΡΦΥΣ ( ΔΥΟ + ΡΕΙΣ = 2 ενεργειακές ΡΟΕΣ που σχηματίζουν ΄΄Φ΄΄) και των ορέων πέριξ της Κύμης (ΚΕΙ + ΜΗ = εκεί μη πας, είναι επικίνδυνο) που περικλείουν την ευρεία περιοχή των Λιλαντίων πεδίων , έχουν γίνει συχνά αιτία να χαθούν πολλά αεροσκάφη. Εκεί πίσω ακριβώς, παρά τα Κοίλα (νησίδα) χάθηκε μυστηριωδώς ένας στόλος 1000 και πλέον περσικών πλοίων... Ολος ο στόλος τους εξαφανίσθηκε.
Γιατί άραγε δεν ερεύνησε ποτέ κανείς το τεράστιο ναυάγιο.. όπως και το αντίστοιχο ναυάγιο ανάλογου αριθμού πλοίων στη ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ. Ο Αθως, ήταν γίγας. Η μορφή του δεσπόζει ακόμη πάνω στο ομώνυμο όρος. Και εκεί σήμερα υπάρχει το Αγιότερο μέρος στον πλανήτη, μετά την Ιερουσαλήμ. Οποιος τολμάει ας πάει να κάνει έρευνα...
Η ευρεία περιοχή από την παραθαλάσσια ΓΛΥΦΑ , στη Φθία , μέχρι και το Αχίλλειο , είναι γεμάτη Μηκυναικούς τάφους και άλλα μεγαλιθικά κτίσματα και όχι μόνο
Τετάρτη 10 Μαρτίου 2010
Μυθικές και χαμένες πόλεις
Ατλαντίδα, El Dorado, Τροία, είναι μερικές από τις μυθικές πόλεις, όπου εκατοντάδες άτομα αφιέρωσαν την ζωή τους στην αναζήτηση τους. Κάποιες από αυτές βρέθηκαν, κάποιες άλλες όμως, εξακολουθούν να κινούνται στην σφαίρα της "μυθολογίας", εξάπτοντας την φαντασία των απανταχού θαυμαστών και εξερευνητών.
1. The City Of The Caesars
Επίσης γνωστή ως Wandering City ή City of Patagonia, πρόκειται για μια μυθική πόλη που θεωρείται ότι βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Νότιας Αμερικής στην περιοχή γνωστή ως Παταγονία. Η πόλη δεν έχει βρεθεί ποτέ και θεωρείται από τους περισσότερους ότι είναι ένας μύθος, αλλά υπήρχαν αρκετοί στο πέρασμα του χρόνου που την αναζήτησαν, κυρίως άποικοι εξερευνητές. Λέγεται ότι είχε ιδρυθεί από τους επιζώντες ενός ισπανικού ναυαγίου και θεωρείται ότι στην πόλη υπήρχαν τεράστιες ποσότητες από χρυσό και κοσμήματα. Με την πάροδο του χρόνου, δημιουργήθηκαν διάφοροι μύθοι για την πόλη, με μερικούς από αυτούς να αναφέρουν ότι κατοικείτε από γίγαντες με ύψος 10 ποδιών και άλλοι ότι είναι μια πόλη φάντασμα που εμφανίζεται και εξαφανίζεται.
2. Τροία
Η πόλη έγινε διάσημη από τα επικά ποιήματα του Ομήρου. Γνωστή για τον τρωικό πόλεμο, η αρχαία Τροία ήταν μια ισχυρά οχυρωμένη πόλη χτισμένη σε έναν λόφο κοντά στον ποταμό Scamander. Η παράκτια θέση, της επέτρεψε να γίνει μια μεγάλη ναυτική δύναμη, και οι κοντινές πεδιάδες παρείχαν άριστο έδαφος για τις καλλιέργειες. Η Τροία θεωρήθηκε από πολλούς ότι ήταν στην ουσία ένας μύθος, έως ότου ανασκάφηκε αρχικά το 1870 από τον Heinrich Schliemann, ο οποίος ανακάλυψε ότι υπήρξαν στην πραγματικότητα πολυάριθμες πόλεις στην περιοχή, οι οποίες κατά τη διάρκεια των ετών είχαν χτιστεί η μία πάνω από την άλλη.
Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι που αμφισβητούν τα ευρήματα και υποστηρίζουν ότι τα αρχαία αυτά ερείπια δεν έχουν καμιά σχέση με την αρχαία Τροία.
3. Η χαμένη πόλη του Ζ
Υποθετικά βρίσκεται βαθιά στις ζούγκλες της Βραζιλίας. Στην χαμένη πόλη του Ζ, λέγεται ότι ζούσε ένας προηγμένος πολιτισμός με ένα περίπλοκο δίκτυο από γέφυρες, δρόμους και ναούς. Η μανία για την πόλη, άρχισε όταν βρέθηκε ένα έγγραφο στο οποίο ένας Πορτογάλος εξερευνητής, επέμεινε ότι είχε επισκεφτεί την πόλη το 1753, αλλά δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο για τον ίδιο ποτέ. Η πόλη του Ζ έγινε ακόμα πιο διάσημη μετά την εξαφάνιση του εξερευνητή Percy Fawcett, ο οποίος το 1925 εξαφανίστηκε χωρίς κανένα ίχνος, ενώ αναζητούσε την πόλη. Κατά την διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, διάφοροι άλλοι τυχοδιώκτες έχουν πεθάνει ή εξαφανιστεί στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν την πόλη. Τα τελευταία χρόνια, μια πόλη γνωστή ως Kuhikugu, ανακαλύφθηκε στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου και παρουσίασε στοιχεία περίπλοκων οχυρώσεων και εφαρμοσμένης μηχανικής, που οδήγησε πολλούς να σκεφτούν ότι αυτή η πόλη μπορεί να είναι η πηγή του μύθου της Ζ.
4. Πέτρα
Η Petra βρίσκεται στην Ιορδανία κοντά στη νεκρή θάλασσα και πιστεύεται ότι ήταν ένα κέντρο εμπορίου για τα καραβάνια. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό γνώρισμά, είναι η έξοχη αρχιτεκτονική της πέτρας, η οποία είναι χαραγμένη στους βράχους των περιβαλλόντων βουνών. Αυτό βοήθησε στο να γίνει η PETRA μια φυσικά ενισχυμένη πόλη όταν καθιερώθηκε ως πρωτεύουσα το 100 π.χ. Υπάρχουν αποδείξεις ότι δημιουργήθηκαν πολλά τεχνολογικά επιτεύγματα στην πόλη, όπως τα φράγματα και οι δεξαμενές, οι οποίες βοήθησαν τους κάτοικους στις πλημμύρες της περιοχής και αποθήκευαν το νερό για χρήση σε περιόδους ξηρασίας. Μετά από εκατοντάδες χρόνια ευημερίας, η πόλη πέρασε σε παρακμή, όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την περιοχή και το 363 μ.χ. ένας σεισμός κατέστρεψε πολλά από τα κτίρια της. Η Petra εγκαταλείφθηκε τελικά και ξεχάστηκε έως ότου να αποκαλυφθεί και να γίνει στον κόσμο ευρέως γνωστή το 1812 από έναν Ελβετό εξερευνητή.
5. El Dorado
Μία από τις πιο διάσημες θρυλικές πόλεις, το El Dorado ήταν μια μυθική αυτοκρατορία που υποτίθεται ότι βρίσκεται στις ζούγκλες της Νότιας Αμερικής. Η ονομασία της σημαίνει "The Golden One" και η πόλη κυβερνιόταν από έναν ισχυρό βασιλιά και διέθετε ανείπωτο πλούτο σε χρυσό και κοσμήματα. Την εποχή των κατακτήσεων, η πόλη ήταν το όνειρο κάθε κατακτητή και πολλές καταστροφικές εκστρατείες ξεκίνησαν σε αναζήτηση της. Η πιο γνωστή από αυτά, ήταν με επικεφαλή τον Gonzalo Pizarro, ο οποίος το 1541 οδήγησε μια ομάδα 300 στρατιωτών και πολλές χιλιάδες Ινδούς στη ζούγκλα, στην αναζήτηση του El Dorado. Η ομάδα του αποδεκατίστηκε από την ασθένεια, την πείνα και επιθέσεις από τους ντόπιους. Έτσι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εκστρατεία και να γυρίσει με άδεια χέρια.
6. Memphis
Ιδρύθηκε το 3.100 π.χ. και ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Αιγύπτου. Χρησίμευε ως διοικητικό κέντρο για εκατοντάδες χρόνια πριν εγκαταλειφθεί με την άνοδο της Θήβας και της Αλεξάνδρειας. Στο αποκορύφωμά της, η Memphis εκτιμάται ότι είχε πληθυσμό άνω των 30.000 κατοίκων, καθιστώντας την, την μεγαλύτερη πόλη της αρχαιότητας. Με τα χρόνια, η τοποθεσία της Μέμφις ξεχάστηκε μέχρι να ανακαλυφθεί πάλι, από μια εκστρατεία του Ναπολέοντα στα τέλη του 1700. Δυστυχώς, πέτρες από τα ερείπια είχαν διατεθεί για την κατασκευή γύρω οικισμών, και πολλά σημαντικά μέρη της περιοχής παραμένουν άγνωστα στους ιστορικούς.
7. Angkor
Η περιοχή της Καμπότζης Angkor, εξυπηρέτησε ως κέντρο εξουσίας για την αυτοκρατορία των Χμερ από το 800 μ.Χ. έως και το 1400. Η περιοχή εγκαταλείφθηκε μετά από την πτώση της αυτοκρατορίας που έληξε με μία εισβολή από τον στρατό της Ταϊλάνδης το 1431, αφήνοντας την τεράστια πόλη και τους χιλιάδες βουδιστικούς ναούς να χαθούν από την ζούγκλα. Η πόλη έμεινε σχεδόν αμετάβλητη μέχρι το 1800, όταν μια ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων άρχισε να μελετά την πόλη. Η Angkor και τα περίχωρα της, που έχουν το μέγεθος του Λος Άντζελες και έχει αναγνωριστεί ως η μεγαλύτερη προ-βιομηχανική πόλη στον κόσμο και ο φημισμένος ναός του Angkor Wat θεωρείται ότι είναι το μεγαλύτερο θρησκευτικό μνημείο που υπάρχει.
8. Πομπηία
Η ρωμαϊκή πόλη της Πομπηίας καταστράφηκε το 79 μ.Χ. όταν εξερράγη το ηφαίστειο Βεζούβιος, θάβοντας το σύνολο της πόλης κάτω από 60 πόδια τέφρας και βράχων. Στην πόλη, εκτιμάται ότι ζούσαν περίπου 20.000 κατοίκοι και θεωρείτο ένα από τα μέρη που προτιμούσε η ανώτερη τάξη της ρωμαϊκής κοινωνίας για τις διακοπές. Τα ερείπια της πόλης, ανακαλύφθηκαν το 1748 από τους εργάτες που έχτιζαν στην περιοχή ένα παλάτι για τον βασιλιά της Νάπολης και από τότε στην Πομπηία γίνονται συνεχώς ανασκαφές από αρχαιολόγους. Κατά ειρωνικό τρόπο, η καταστροφή που προκλήθηκε από τον Βεζούβιο, βοήθησε να διατηρηθεί η αρχιτεκτονική δομή της πόλης, μαζί με αμέτρητες τοιχογραφίες και γλυπτά, βοηθώντας τους σύγχρονους ιστορικούς να κατανοήσουν καλύτερα την ζωή στην αρχαία Ρώμη.
9. Ατλαντίδα
Αυτή η θρυλική πόλη έχει γίνει πηγή κερδοσκοπίας από τότε που πρώτος ο φιλόσοφος Πλάτων έγραψε γι 'αυτήν το 360 π.χ. Περιγράφεται από τον Πλάτωνα ως ένας προηγμένος πολιτισμός με τεράστια ναυτική δύναμη. Η Ατλαντίς, λέγεται ότι είχε κατακτήσει ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης πριν να βυθιστεί στη θάλασσα ως αποτέλεσμα κάποιας μορφής περιβαλλοντική καταστροφή. Ενώ η ιστορία του Πλάτωνα θεωρείται από κάποιους ως λογοτεχνικό έργο, η ιδέα ότι ένας πολιτισμός βρισκόταν χρόνια μπροστά από την εποχή του τεχνολογικά, κατέλαβε τη φαντασία των αμέτρητων συγγραφέων αλλά και τυχοδιωκτών, με αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλές αποστολές που ξεκίνησαν για να αναζητήσουν την πόλη. Ίσως η πιο γνωστή περίπτωση, είναι αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Ναζί, υποτίθεται, ότι οργάνωσαν ένα ταξίδι στο Θιβέτ με την ελπίδα να βρουν απομεινάρια του πολιτισμού των Ατλάντων.
10. Machu Picchu
Από όλες τις χαμένες πόλεις που έχουν βρεθεί και μελετηθεί, ίσως καμία δεν είναι πιο μυστηριώδης από το Μάτσου Πίτσου. Στην απομονωμένη περιοχή της κοιλάδας Urubamba στο Περού, αυτή η πόλη δεν είχε λεηλατηθεί από τους κατακτητές και είχε μείνει άγνωστη η ύπαρξή της μέχρι το 1911, όταν την ανακάλυψε ο ιστορικός Hiram Bingham. Η πόλη χωρίζεται σε περιοχές, και διαθέτει πάνω από 140 διαφορετικές δομές που οριοθετούνται από πέτρινους τοίχους. Λέγεται ότι χτίστηκε το 1400 από τους Ίνκας και εγκαταλείφθηκε μετά από 100 χρόνια περίπου, κατά πάσα πιθανότητα, όταν ο πληθυσμός της άρχισε να αποδεκατίζεται από την ευλογιά που έφεραν μαζί τους οι Ευρωπαίοι. Υπήρξαν πολλές εικασίες όσο αναφορά την χρησιμότητα της πόλης, καθώς επίσης και γιατί οι Ίνκας επέλεξαν για την οικοδόμηση της πόλης, μία τέτοια περίεργη θέση. Ορισμένοι είπαν ότι ήταν ένα είδος ιερού ναού, ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή. Οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι πρόκειται προφανώς για προσωπική περιουσία του αυτοκράτορα των Ίνκας, Pachacuti και η θέση επελέγη, επειδή τα κοντινά βουνά ήταν σημαντικά για την μυθολογία-αστρολογία των Ίνκας.
http://www.psaxtiria.com/2009/09/10_07.html
11.Κνωσός
Η περιοχή γύρω από την πόλη κατοικούνταν από την 7η χιλιετία π.Χ., όμως η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη υπό την κυριαρχία του Μινωικού Πολιτισμού, όταν και αριθμούσε περισσότερους από 8.000 κατοίκους, από τον 19ο μέχρι και τον 16ο αιώνα π.Χ. Η πόλη καταστράφηκε μία φορά τον 14ο αιώνα π.Χ., με πιθανότερα αίτια είτε την επιδρομή των Μυκηναίων, είτε ενδεχομένος από το τσουνάμι που προκάλεσε η μεγάλη υφαιστιακή έκρηξη στη Σαντορίνη. Η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από μία μεγάλη πυρκαγιά έναν αιώνα αργότερα παρότι ελάχιστοι κάτοικοι παρέμειναν σε αυτήν έως τον 9ο αιώνα μ.Χ
12.Νίμρουντ, Ιράκ
Η πόλη ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα π.Χ. και τον 9ο αιώνα ανακυρήχθηκε Πρωτεύουσα των Ασσυρίων. Στην ακμή της η πόλη αριθμούσε πάνω από 100.000 κατοίκους και ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις στη Μέση Ανατολή. Καταστράφηκε ολοσχερώς και εγκαταλείφθηκε το 612 π.Χ., όταν την κατέλαβαν και τη λεηλάτησαν οι Βαβυλώνιοι.
13Παλένκε, Μεξικό
Ήταν ίσως η σημαντικότερη από τις πόλεις – κράτη των Μάγια, καθώς περιλαμβάνει τα σημαντικότερα αρχαιλογικά ευρήματα του Πολιτισμού της Κεντρικής Αμερικής, και έφτασε στην ακμή της από το 500 έως το 700 μ.Χ., χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία όσον αφορά το μέγεθος του πλυθησμού της. Εγκαταλείφθηκε σταδιακά από τον 8ο αιώνα για άγνωστους λόγους. Όταν οι Ισπανοί έφτασαν στην πόλη τον 15ο αιώνα ήταν τελείως εγκαταλελειμμένη.
14.Τενοτστιτλάν, Μεξικό
Ήταν η Πρωτεύουσα των Αζτέκων και αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς η περιοχή κατοικείται μέχρι σήμερα, και δεν είναι άλλη από την Πόλη του Μεξικού. Παρόλα αυτά η επιβλητική Τενοτστιτλάν καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Ισπανούς λίγο μετά την κατάκτησή της και πάνω στα ερείπιά της χτίστηκε η Πόλη του Μεξικού. Η Τενοτστιτλάν ιδρύθηκε το 1325 μ.Χ. πάνω στη λίμνη Τεξκόκο και στην ακμή της ήταν μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου αριθμώντας πάνω από 200.000 κατοίκους. Καταστράφηκε το 1521 και σήμερα μπορούμε να δούμε μόνο τα ερείπιά της διασκορπισμένα στην Πόλη του Μεξικού.
15.Μοχένιο-Ντάρο, Πακιστάν
Η πόλη ιδρύθηκε κάπου στα 2600 π.Χ. και εγκαταλείφθηκε για άγνωστους λόγους το 1900 π.Χ. Η πραγματική ονομασία της πόλης και του λαού που την κατοικούσε είναι ακόμη άγνωστα, καθώς η γλώσσα τους δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Προς το παρόν ο λαός που άκμασε κατά μήκους του Ινδού ποταμού στο Πακιστάν και την Ινδία αποκαλείται ως «πολιτισμός της κοιλαδας του Ινδού». Η ύπαρξη του συγκεκριμένου πολιτισμού ήταν παντελώς άγνωστη έως το 1922 όταν και ξεκίνησαν οι ανασκαφές στο συγκεκριμένο σημείο.
16.Vijayanagara, Ινδία
Η πόλη κατασκευάστηκε από την ομόνυμη Αυτοκρατορία, ώστε να αποτελέσει την Πρωτεύουσά της το 1336 μ.Χ. στη σημερινή Νότια Ινδία. Το 1565 έπεσε στα χέρια των Μουσουλμάνων έπειτα από τη νίκη τους στον πόλεμο και σταδιακά άρχισε η ερήμωσή της με τις ευλογίες των κατακτητών, κάτι που ολοκληρώθηκε έπειτα από έναν αιώνα περίπου. Εικάζεται ότι η Vijayanagara κατα τον 15ο αιώνα ήταν από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου με πληθυσμό που υπολογίζεται ότι ξεπερνούσε τις 500.000 κατοίκους.
http://www.otinanainews.com/
17.Παλμύρα η μυθική πόλη των Φοινίκων
Στην καρδιά της συριακής ερήμου στέκονται ακόμα τα καλοδιατηρημένα ερείπια της αρχαίας μυθικής πόλης των Φοινίκων, η ιστορία της οποίας είναι ταυτισμένη με τη βασίλισσα Ζηνοβία, την «Κλεοπάτρα της Συρίας»
Η πόλη των Φοινίκων παρέμεινε σβησμένη από τον χάρτη -αλλά και από τη μνήμη των ανθρώπων- μέχρι τον 17ο αιώνα, όταν δύο Αγγλοι περιηγητές ανακάλυψαν τυχαία τα ερείπιά της κάτω από την άμμο.
Γνωστή ως «νύμφη της ερήμου», η Παλμύρα αποτελούσε ήδη από τον 11ο π.Χ. αιώνα έναν σημαντικό σταθμό καραβανιών, αφού η περιοχή της όασης διέθετε άφθονα νερά. Αυτό το γεγονός τη βοήθησε να αναδειχθεί σταδιακά σ’ έναν εξαιρετικής σημασίας κόμβο μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να λάβει μια περίοπτη θέση πάνω στον εμπορικό Δρόμο του Μεταξιού.
Γνωστή ως «νύμφη της ερήμου», η Παλμύρα αποτελούσε ήδη από τον 11ο π.Χ. αιώνα έναν σημαντικό σταθμό καραβανιών, αφού η περιοχή της όασης διέθετε άφθονα νερά. Αυτό το γεγονός τη βοήθησε να αναδειχθεί σταδιακά σ’ έναν εξαιρετικής σημασίας κόμβο μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να λάβει μια περίοπτη θέση πάνω στον εμπορικό Δρόμο του Μεταξιού.
http://www.ethnos.gr/
18.Ουρ, "η πόλη του θεού της Σελήνης"
γύρω στην τέταρτη π.Χ. χιλιετία, οι Σουμέριοι έκτισαν τις πρώτες οργανωμένες πόλεις που είδε ποτέ ο άνθρωπος και τις οργάνωσαν σε πόλεις-κράτη, κάτι ακόμα αδιανόητο για της περίοδο εκείνη.
Η πόλη προστατευόταν από τείχη τα οποία είχαν στο κέντρο τους ένα βαθμιδωτό πύργο με το ναό της θεότητας που τους προστάτευε, ο οποίος χρησιμοποιούνταν και ως αστρονομικό παρατηρητήριο. Τριγύρω υπήρχαν ναοί, δωμάτια ιερέων, αποθήκες, όπως και μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες που βρέθηκαν ποτέ. Εκεί βρέθηκαν και οι αρχαιότεροι γραπτοί νόμοι. Οι Σουμέριοι της Ουρ ήταν σκληροί και αδίστακτοι πολεμιστές χωρίς κανένα έλεος. Η πόλη καταστράφηκε στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, δίνοντας τη θέση της ανάμεσα στα δυο ποτάμια στους Ελαμίτες, οι οποίοι κρατώντας από τους Σουμέριους μόνο τη γλώσσα αλλά αφομοιώνοντας και επεκτείνοντας τον πολιτισμό τους έφτιαξαν κάτω από τη βασιλεία του Χαμουραμπί την ισχυρή και φημισμένη χώρα της Βαβυλώνας, 90 χιλιόμετρα νότια της Βαγδάτης.
Εκεί, το 1927, ο βρετανός αρχαιολόγος Γούλεϋ έφερε στο φως αμύθητους θησαυρούς από το βασιλικό νεκροταφείο με τους δυο χιλιάδες τάφους. Τα ευρήματα ξεπερνούσαν κάθε προσδοκία. Χρυσάφι, εκπληκτικά αντικείμενα τέχνης, αντικείμενα πολεμιστών..
http://www.green-planet.gr/explo_irak_mesopotamie.htm
19.Μινωτίς και Ηράκλειο: δύο θρυλικές πόλεις
Η Μινωτίς και το Ηράκλειον πιστεύεται ότι βούλιαξαν τον 8ο μ.Χ. αιώνα, έπειτα από αρκετές εκατοντάδες χρόνια ζωής (θεωρείται ότι ιδρύθηκαν κάπου ανάμεσα στον 7ο και τον 6ο π.Χ. αιώνα) και ήταν γνωστές στην αρχαιότητα για τον πλούτο τους, την καλλιτεχνική τους παρουσία στη Μεσόγειο, καθώς και το μεγάλο αριθμό ναών αφιερωμένων στη λατρεία των θεών Σέραπι, Ισιδος και Οσιρι. Μέχρι σήμερα, η ύπαρξή τους ήταν γνωστή μόνο μέσω αρχαίων ελληνικών κειμένων, ταξιδιωτικών δοκιμίων και θρύλων.
Η πόλη του Ηρακλείου, συγκεκριμένα, περιγράφεται από τα αρχαία κείμενα ως το σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι της εποχής, που βρισκόταν στο αποκορύφωμα της ακμής του την εποχή της ίδρυσης της πόλης της Αλεξάνδρειας από το Μέγα Αλέξανδρο το 331 π.Χ. Η πόλη φαίνεται ότι καταστράφηκε από σεισμό, όπως προδίδουν σήμερα οι γκρεμισμένοι κίονες που κείτονται στο βυθό όλοι προς την ίδια κατεύθυνση.
Η πόλη του Ηρακλείου περιγράφεται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Αίγυπτο το 450 π.Χ. ως μια πλούσια πολιτεία με έναν εξαιρετικό ναό αφιερωμένο στον Ηρακλή. Αναφορά στο Ηράκλειο γίνεται και στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου περιγράφεται η επίσκεψη του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου, κατά το ταξίδι της επιστροφής του από την Τροία μαζί με την Ωραία Ελένη. Σύμφωνα με τον Ομηρο, ένα φαρμακερό φίδι δάγκωσε τον καπετάνιο του πλοίου του Μενελάου, τον Κάνωπη, ο οποίος απέκτησε θεϊκές ιδιότητες. Ο Κάνωπις και η γυναίκα του Μινωτίδα έδωσαν τα ονόματά τους στις δύο από τις βυθισμένες πολιτείες που βρέθηκαν.
http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=287182
1. The City Of The Caesars
Επίσης γνωστή ως Wandering City ή City of Patagonia, πρόκειται για μια μυθική πόλη που θεωρείται ότι βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της Νότιας Αμερικής στην περιοχή γνωστή ως Παταγονία. Η πόλη δεν έχει βρεθεί ποτέ και θεωρείται από τους περισσότερους ότι είναι ένας μύθος, αλλά υπήρχαν αρκετοί στο πέρασμα του χρόνου που την αναζήτησαν, κυρίως άποικοι εξερευνητές. Λέγεται ότι είχε ιδρυθεί από τους επιζώντες ενός ισπανικού ναυαγίου και θεωρείται ότι στην πόλη υπήρχαν τεράστιες ποσότητες από χρυσό και κοσμήματα. Με την πάροδο του χρόνου, δημιουργήθηκαν διάφοροι μύθοι για την πόλη, με μερικούς από αυτούς να αναφέρουν ότι κατοικείτε από γίγαντες με ύψος 10 ποδιών και άλλοι ότι είναι μια πόλη φάντασμα που εμφανίζεται και εξαφανίζεται.
2. Τροία
Η πόλη έγινε διάσημη από τα επικά ποιήματα του Ομήρου. Γνωστή για τον τρωικό πόλεμο, η αρχαία Τροία ήταν μια ισχυρά οχυρωμένη πόλη χτισμένη σε έναν λόφο κοντά στον ποταμό Scamander. Η παράκτια θέση, της επέτρεψε να γίνει μια μεγάλη ναυτική δύναμη, και οι κοντινές πεδιάδες παρείχαν άριστο έδαφος για τις καλλιέργειες. Η Τροία θεωρήθηκε από πολλούς ότι ήταν στην ουσία ένας μύθος, έως ότου ανασκάφηκε αρχικά το 1870 από τον Heinrich Schliemann, ο οποίος ανακάλυψε ότι υπήρξαν στην πραγματικότητα πολυάριθμες πόλεις στην περιοχή, οι οποίες κατά τη διάρκεια των ετών είχαν χτιστεί η μία πάνω από την άλλη.
Βέβαια, υπάρχουν και εκείνοι που αμφισβητούν τα ευρήματα και υποστηρίζουν ότι τα αρχαία αυτά ερείπια δεν έχουν καμιά σχέση με την αρχαία Τροία.
3. Η χαμένη πόλη του Ζ
Υποθετικά βρίσκεται βαθιά στις ζούγκλες της Βραζιλίας. Στην χαμένη πόλη του Ζ, λέγεται ότι ζούσε ένας προηγμένος πολιτισμός με ένα περίπλοκο δίκτυο από γέφυρες, δρόμους και ναούς. Η μανία για την πόλη, άρχισε όταν βρέθηκε ένα έγγραφο στο οποίο ένας Πορτογάλος εξερευνητής, επέμεινε ότι είχε επισκεφτεί την πόλη το 1753, αλλά δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο για τον ίδιο ποτέ. Η πόλη του Ζ έγινε ακόμα πιο διάσημη μετά την εξαφάνιση του εξερευνητή Percy Fawcett, ο οποίος το 1925 εξαφανίστηκε χωρίς κανένα ίχνος, ενώ αναζητούσε την πόλη. Κατά την διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, διάφοροι άλλοι τυχοδιώκτες έχουν πεθάνει ή εξαφανιστεί στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν την πόλη. Τα τελευταία χρόνια, μια πόλη γνωστή ως Kuhikugu, ανακαλύφθηκε στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου και παρουσίασε στοιχεία περίπλοκων οχυρώσεων και εφαρμοσμένης μηχανικής, που οδήγησε πολλούς να σκεφτούν ότι αυτή η πόλη μπορεί να είναι η πηγή του μύθου της Ζ.
4. Πέτρα
Η Petra βρίσκεται στην Ιορδανία κοντά στη νεκρή θάλασσα και πιστεύεται ότι ήταν ένα κέντρο εμπορίου για τα καραβάνια. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό γνώρισμά, είναι η έξοχη αρχιτεκτονική της πέτρας, η οποία είναι χαραγμένη στους βράχους των περιβαλλόντων βουνών. Αυτό βοήθησε στο να γίνει η PETRA μια φυσικά ενισχυμένη πόλη όταν καθιερώθηκε ως πρωτεύουσα το 100 π.χ. Υπάρχουν αποδείξεις ότι δημιουργήθηκαν πολλά τεχνολογικά επιτεύγματα στην πόλη, όπως τα φράγματα και οι δεξαμενές, οι οποίες βοήθησαν τους κάτοικους στις πλημμύρες της περιοχής και αποθήκευαν το νερό για χρήση σε περιόδους ξηρασίας. Μετά από εκατοντάδες χρόνια ευημερίας, η πόλη πέρασε σε παρακμή, όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την περιοχή και το 363 μ.χ. ένας σεισμός κατέστρεψε πολλά από τα κτίρια της. Η Petra εγκαταλείφθηκε τελικά και ξεχάστηκε έως ότου να αποκαλυφθεί και να γίνει στον κόσμο ευρέως γνωστή το 1812 από έναν Ελβετό εξερευνητή.
5. El Dorado
Μία από τις πιο διάσημες θρυλικές πόλεις, το El Dorado ήταν μια μυθική αυτοκρατορία που υποτίθεται ότι βρίσκεται στις ζούγκλες της Νότιας Αμερικής. Η ονομασία της σημαίνει "The Golden One" και η πόλη κυβερνιόταν από έναν ισχυρό βασιλιά και διέθετε ανείπωτο πλούτο σε χρυσό και κοσμήματα. Την εποχή των κατακτήσεων, η πόλη ήταν το όνειρο κάθε κατακτητή και πολλές καταστροφικές εκστρατείες ξεκίνησαν σε αναζήτηση της. Η πιο γνωστή από αυτά, ήταν με επικεφαλή τον Gonzalo Pizarro, ο οποίος το 1541 οδήγησε μια ομάδα 300 στρατιωτών και πολλές χιλιάδες Ινδούς στη ζούγκλα, στην αναζήτηση του El Dorado. Η ομάδα του αποδεκατίστηκε από την ασθένεια, την πείνα και επιθέσεις από τους ντόπιους. Έτσι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την εκστρατεία και να γυρίσει με άδεια χέρια.
6. Memphis
Ιδρύθηκε το 3.100 π.χ. και ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Αιγύπτου. Χρησίμευε ως διοικητικό κέντρο για εκατοντάδες χρόνια πριν εγκαταλειφθεί με την άνοδο της Θήβας και της Αλεξάνδρειας. Στο αποκορύφωμά της, η Memphis εκτιμάται ότι είχε πληθυσμό άνω των 30.000 κατοίκων, καθιστώντας την, την μεγαλύτερη πόλη της αρχαιότητας. Με τα χρόνια, η τοποθεσία της Μέμφις ξεχάστηκε μέχρι να ανακαλυφθεί πάλι, από μια εκστρατεία του Ναπολέοντα στα τέλη του 1700. Δυστυχώς, πέτρες από τα ερείπια είχαν διατεθεί για την κατασκευή γύρω οικισμών, και πολλά σημαντικά μέρη της περιοχής παραμένουν άγνωστα στους ιστορικούς.
7. Angkor
Η περιοχή της Καμπότζης Angkor, εξυπηρέτησε ως κέντρο εξουσίας για την αυτοκρατορία των Χμερ από το 800 μ.Χ. έως και το 1400. Η περιοχή εγκαταλείφθηκε μετά από την πτώση της αυτοκρατορίας που έληξε με μία εισβολή από τον στρατό της Ταϊλάνδης το 1431, αφήνοντας την τεράστια πόλη και τους χιλιάδες βουδιστικούς ναούς να χαθούν από την ζούγκλα. Η πόλη έμεινε σχεδόν αμετάβλητη μέχρι το 1800, όταν μια ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων άρχισε να μελετά την πόλη. Η Angkor και τα περίχωρα της, που έχουν το μέγεθος του Λος Άντζελες και έχει αναγνωριστεί ως η μεγαλύτερη προ-βιομηχανική πόλη στον κόσμο και ο φημισμένος ναός του Angkor Wat θεωρείται ότι είναι το μεγαλύτερο θρησκευτικό μνημείο που υπάρχει.
8. Πομπηία
Η ρωμαϊκή πόλη της Πομπηίας καταστράφηκε το 79 μ.Χ. όταν εξερράγη το ηφαίστειο Βεζούβιος, θάβοντας το σύνολο της πόλης κάτω από 60 πόδια τέφρας και βράχων. Στην πόλη, εκτιμάται ότι ζούσαν περίπου 20.000 κατοίκοι και θεωρείτο ένα από τα μέρη που προτιμούσε η ανώτερη τάξη της ρωμαϊκής κοινωνίας για τις διακοπές. Τα ερείπια της πόλης, ανακαλύφθηκαν το 1748 από τους εργάτες που έχτιζαν στην περιοχή ένα παλάτι για τον βασιλιά της Νάπολης και από τότε στην Πομπηία γίνονται συνεχώς ανασκαφές από αρχαιολόγους. Κατά ειρωνικό τρόπο, η καταστροφή που προκλήθηκε από τον Βεζούβιο, βοήθησε να διατηρηθεί η αρχιτεκτονική δομή της πόλης, μαζί με αμέτρητες τοιχογραφίες και γλυπτά, βοηθώντας τους σύγχρονους ιστορικούς να κατανοήσουν καλύτερα την ζωή στην αρχαία Ρώμη.
9. Ατλαντίδα
Αυτή η θρυλική πόλη έχει γίνει πηγή κερδοσκοπίας από τότε που πρώτος ο φιλόσοφος Πλάτων έγραψε γι 'αυτήν το 360 π.χ. Περιγράφεται από τον Πλάτωνα ως ένας προηγμένος πολιτισμός με τεράστια ναυτική δύναμη. Η Ατλαντίς, λέγεται ότι είχε κατακτήσει ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης πριν να βυθιστεί στη θάλασσα ως αποτέλεσμα κάποιας μορφής περιβαλλοντική καταστροφή. Ενώ η ιστορία του Πλάτωνα θεωρείται από κάποιους ως λογοτεχνικό έργο, η ιδέα ότι ένας πολιτισμός βρισκόταν χρόνια μπροστά από την εποχή του τεχνολογικά, κατέλαβε τη φαντασία των αμέτρητων συγγραφέων αλλά και τυχοδιωκτών, με αποτέλεσμα να υπάρξουν πολλές αποστολές που ξεκίνησαν για να αναζητήσουν την πόλη. Ίσως η πιο γνωστή περίπτωση, είναι αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Ναζί, υποτίθεται, ότι οργάνωσαν ένα ταξίδι στο Θιβέτ με την ελπίδα να βρουν απομεινάρια του πολιτισμού των Ατλάντων.
10. Machu Picchu
Από όλες τις χαμένες πόλεις που έχουν βρεθεί και μελετηθεί, ίσως καμία δεν είναι πιο μυστηριώδης από το Μάτσου Πίτσου. Στην απομονωμένη περιοχή της κοιλάδας Urubamba στο Περού, αυτή η πόλη δεν είχε λεηλατηθεί από τους κατακτητές και είχε μείνει άγνωστη η ύπαρξή της μέχρι το 1911, όταν την ανακάλυψε ο ιστορικός Hiram Bingham. Η πόλη χωρίζεται σε περιοχές, και διαθέτει πάνω από 140 διαφορετικές δομές που οριοθετούνται από πέτρινους τοίχους. Λέγεται ότι χτίστηκε το 1400 από τους Ίνκας και εγκαταλείφθηκε μετά από 100 χρόνια περίπου, κατά πάσα πιθανότητα, όταν ο πληθυσμός της άρχισε να αποδεκατίζεται από την ευλογιά που έφεραν μαζί τους οι Ευρωπαίοι. Υπήρξαν πολλές εικασίες όσο αναφορά την χρησιμότητα της πόλης, καθώς επίσης και γιατί οι Ίνκας επέλεξαν για την οικοδόμηση της πόλης, μία τέτοια περίεργη θέση. Ορισμένοι είπαν ότι ήταν ένα είδος ιερού ναού, ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή. Οι πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι πρόκειται προφανώς για προσωπική περιουσία του αυτοκράτορα των Ίνκας, Pachacuti και η θέση επελέγη, επειδή τα κοντινά βουνά ήταν σημαντικά για την μυθολογία-αστρολογία των Ίνκας.
http://www.psaxtiria.com/2009/09/10_07.html
11.Κνωσός
Η περιοχή γύρω από την πόλη κατοικούνταν από την 7η χιλιετία π.Χ., όμως η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη υπό την κυριαρχία του Μινωικού Πολιτισμού, όταν και αριθμούσε περισσότερους από 8.000 κατοίκους, από τον 19ο μέχρι και τον 16ο αιώνα π.Χ. Η πόλη καταστράφηκε μία φορά τον 14ο αιώνα π.Χ., με πιθανότερα αίτια είτε την επιδρομή των Μυκηναίων, είτε ενδεχομένος από το τσουνάμι που προκάλεσε η μεγάλη υφαιστιακή έκρηξη στη Σαντορίνη. Η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από μία μεγάλη πυρκαγιά έναν αιώνα αργότερα παρότι ελάχιστοι κάτοικοι παρέμειναν σε αυτήν έως τον 9ο αιώνα μ.Χ
12.Νίμρουντ, Ιράκ
Η πόλη ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα π.Χ. και τον 9ο αιώνα ανακυρήχθηκε Πρωτεύουσα των Ασσυρίων. Στην ακμή της η πόλη αριθμούσε πάνω από 100.000 κατοίκους και ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις στη Μέση Ανατολή. Καταστράφηκε ολοσχερώς και εγκαταλείφθηκε το 612 π.Χ., όταν την κατέλαβαν και τη λεηλάτησαν οι Βαβυλώνιοι.
13Παλένκε, Μεξικό
Ήταν ίσως η σημαντικότερη από τις πόλεις – κράτη των Μάγια, καθώς περιλαμβάνει τα σημαντικότερα αρχαιλογικά ευρήματα του Πολιτισμού της Κεντρικής Αμερικής, και έφτασε στην ακμή της από το 500 έως το 700 μ.Χ., χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία όσον αφορά το μέγεθος του πλυθησμού της. Εγκαταλείφθηκε σταδιακά από τον 8ο αιώνα για άγνωστους λόγους. Όταν οι Ισπανοί έφτασαν στην πόλη τον 15ο αιώνα ήταν τελείως εγκαταλελειμμένη.
14.Τενοτστιτλάν, Μεξικό
Ήταν η Πρωτεύουσα των Αζτέκων και αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση, καθώς η περιοχή κατοικείται μέχρι σήμερα, και δεν είναι άλλη από την Πόλη του Μεξικού. Παρόλα αυτά η επιβλητική Τενοτστιτλάν καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Ισπανούς λίγο μετά την κατάκτησή της και πάνω στα ερείπιά της χτίστηκε η Πόλη του Μεξικού. Η Τενοτστιτλάν ιδρύθηκε το 1325 μ.Χ. πάνω στη λίμνη Τεξκόκο και στην ακμή της ήταν μία από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου αριθμώντας πάνω από 200.000 κατοίκους. Καταστράφηκε το 1521 και σήμερα μπορούμε να δούμε μόνο τα ερείπιά της διασκορπισμένα στην Πόλη του Μεξικού.
15.Μοχένιο-Ντάρο, Πακιστάν
Η πόλη ιδρύθηκε κάπου στα 2600 π.Χ. και εγκαταλείφθηκε για άγνωστους λόγους το 1900 π.Χ. Η πραγματική ονομασία της πόλης και του λαού που την κατοικούσε είναι ακόμη άγνωστα, καθώς η γλώσσα τους δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Προς το παρόν ο λαός που άκμασε κατά μήκους του Ινδού ποταμού στο Πακιστάν και την Ινδία αποκαλείται ως «πολιτισμός της κοιλαδας του Ινδού». Η ύπαρξη του συγκεκριμένου πολιτισμού ήταν παντελώς άγνωστη έως το 1922 όταν και ξεκίνησαν οι ανασκαφές στο συγκεκριμένο σημείο.
16.Vijayanagara, Ινδία
Η πόλη κατασκευάστηκε από την ομόνυμη Αυτοκρατορία, ώστε να αποτελέσει την Πρωτεύουσά της το 1336 μ.Χ. στη σημερινή Νότια Ινδία. Το 1565 έπεσε στα χέρια των Μουσουλμάνων έπειτα από τη νίκη τους στον πόλεμο και σταδιακά άρχισε η ερήμωσή της με τις ευλογίες των κατακτητών, κάτι που ολοκληρώθηκε έπειτα από έναν αιώνα περίπου. Εικάζεται ότι η Vijayanagara κατα τον 15ο αιώνα ήταν από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου με πληθυσμό που υπολογίζεται ότι ξεπερνούσε τις 500.000 κατοίκους.
http://www.otinanainews.com/
17.Παλμύρα η μυθική πόλη των Φοινίκων
Στην καρδιά της συριακής ερήμου στέκονται ακόμα τα καλοδιατηρημένα ερείπια της αρχαίας μυθικής πόλης των Φοινίκων, η ιστορία της οποίας είναι ταυτισμένη με τη βασίλισσα Ζηνοβία, την «Κλεοπάτρα της Συρίας»
Η πόλη των Φοινίκων παρέμεινε σβησμένη από τον χάρτη -αλλά και από τη μνήμη των ανθρώπων- μέχρι τον 17ο αιώνα, όταν δύο Αγγλοι περιηγητές ανακάλυψαν τυχαία τα ερείπιά της κάτω από την άμμο.
Γνωστή ως «νύμφη της ερήμου», η Παλμύρα αποτελούσε ήδη από τον 11ο π.Χ. αιώνα έναν σημαντικό σταθμό καραβανιών, αφού η περιοχή της όασης διέθετε άφθονα νερά. Αυτό το γεγονός τη βοήθησε να αναδειχθεί σταδιακά σ’ έναν εξαιρετικής σημασίας κόμβο μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να λάβει μια περίοπτη θέση πάνω στον εμπορικό Δρόμο του Μεταξιού.
Γνωστή ως «νύμφη της ερήμου», η Παλμύρα αποτελούσε ήδη από τον 11ο π.Χ. αιώνα έναν σημαντικό σταθμό καραβανιών, αφού η περιοχή της όασης διέθετε άφθονα νερά. Αυτό το γεγονός τη βοήθησε να αναδειχθεί σταδιακά σ’ έναν εξαιρετικής σημασίας κόμβο μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να λάβει μια περίοπτη θέση πάνω στον εμπορικό Δρόμο του Μεταξιού.
http://www.ethnos.gr/
18.Ουρ, "η πόλη του θεού της Σελήνης"
γύρω στην τέταρτη π.Χ. χιλιετία, οι Σουμέριοι έκτισαν τις πρώτες οργανωμένες πόλεις που είδε ποτέ ο άνθρωπος και τις οργάνωσαν σε πόλεις-κράτη, κάτι ακόμα αδιανόητο για της περίοδο εκείνη.
Η πόλη προστατευόταν από τείχη τα οποία είχαν στο κέντρο τους ένα βαθμιδωτό πύργο με το ναό της θεότητας που τους προστάτευε, ο οποίος χρησιμοποιούνταν και ως αστρονομικό παρατηρητήριο. Τριγύρω υπήρχαν ναοί, δωμάτια ιερέων, αποθήκες, όπως και μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες που βρέθηκαν ποτέ. Εκεί βρέθηκαν και οι αρχαιότεροι γραπτοί νόμοι. Οι Σουμέριοι της Ουρ ήταν σκληροί και αδίστακτοι πολεμιστές χωρίς κανένα έλεος. Η πόλη καταστράφηκε στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, δίνοντας τη θέση της ανάμεσα στα δυο ποτάμια στους Ελαμίτες, οι οποίοι κρατώντας από τους Σουμέριους μόνο τη γλώσσα αλλά αφομοιώνοντας και επεκτείνοντας τον πολιτισμό τους έφτιαξαν κάτω από τη βασιλεία του Χαμουραμπί την ισχυρή και φημισμένη χώρα της Βαβυλώνας, 90 χιλιόμετρα νότια της Βαγδάτης.
Εκεί, το 1927, ο βρετανός αρχαιολόγος Γούλεϋ έφερε στο φως αμύθητους θησαυρούς από το βασιλικό νεκροταφείο με τους δυο χιλιάδες τάφους. Τα ευρήματα ξεπερνούσαν κάθε προσδοκία. Χρυσάφι, εκπληκτικά αντικείμενα τέχνης, αντικείμενα πολεμιστών..
http://www.green-planet.gr/explo_irak_mesopotamie.htm
19.Μινωτίς και Ηράκλειο: δύο θρυλικές πόλεις
Η Μινωτίς και το Ηράκλειον πιστεύεται ότι βούλιαξαν τον 8ο μ.Χ. αιώνα, έπειτα από αρκετές εκατοντάδες χρόνια ζωής (θεωρείται ότι ιδρύθηκαν κάπου ανάμεσα στον 7ο και τον 6ο π.Χ. αιώνα) και ήταν γνωστές στην αρχαιότητα για τον πλούτο τους, την καλλιτεχνική τους παρουσία στη Μεσόγειο, καθώς και το μεγάλο αριθμό ναών αφιερωμένων στη λατρεία των θεών Σέραπι, Ισιδος και Οσιρι. Μέχρι σήμερα, η ύπαρξή τους ήταν γνωστή μόνο μέσω αρχαίων ελληνικών κειμένων, ταξιδιωτικών δοκιμίων και θρύλων.
Η πόλη του Ηρακλείου, συγκεκριμένα, περιγράφεται από τα αρχαία κείμενα ως το σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι της εποχής, που βρισκόταν στο αποκορύφωμα της ακμής του την εποχή της ίδρυσης της πόλης της Αλεξάνδρειας από το Μέγα Αλέξανδρο το 331 π.Χ. Η πόλη φαίνεται ότι καταστράφηκε από σεισμό, όπως προδίδουν σήμερα οι γκρεμισμένοι κίονες που κείτονται στο βυθό όλοι προς την ίδια κατεύθυνση.
Η πόλη του Ηρακλείου περιγράφεται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Αίγυπτο το 450 π.Χ. ως μια πλούσια πολιτεία με έναν εξαιρετικό ναό αφιερωμένο στον Ηρακλή. Αναφορά στο Ηράκλειο γίνεται και στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου περιγράφεται η επίσκεψη του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου, κατά το ταξίδι της επιστροφής του από την Τροία μαζί με την Ωραία Ελένη. Σύμφωνα με τον Ομηρο, ένα φαρμακερό φίδι δάγκωσε τον καπετάνιο του πλοίου του Μενελάου, τον Κάνωπη, ο οποίος απέκτησε θεϊκές ιδιότητες. Ο Κάνωπις και η γυναίκα του Μινωτίδα έδωσαν τα ονόματά τους στις δύο από τις βυθισμένες πολιτείες που βρέθηκαν.
http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=287182
Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2010
Σε χρειάζομαι....
Σου το λεω..
.Κι όμως είναι αλήθεια το πόσο μεγάλη επίδραση έχει αυτή η ανάγκη του να είμαστε απαιραίτητοι .To πως λειτουργεί θεραπευτικά στην ψυχή και στο σώμα μας κατ`άντανάκλαση!Και βέβαια το πόσο συμβάλλει στην μακροημέρευση μας!Διαβάζοντας πρόσφατα μια έρευνα για το πως να ζήσουμε πάνω από εκατό χρόνια ,σ`ένα περιοδικό, εντυπώθηκε στο μυαλό μου αυτή η σκέψη:Αποτελεί κοινό στοιχείο στα μυστικά μακροζωiας σε περιοχές του πλανήτη που οι κάτοικοι τους ξεπερνούν κατά πολύ τον μέσο όρο ζωής.Και μάλιστα μπορεί να θεωρηθεί κεντρική ένοια και κάποιων από τα υπόλοιπα μυστικά τα οποία είναι:
1-Λιτή διατροφή,λίγο κρέας,πολλά λαχανικά,φρούτα,ξηροί καρποί.
2-Πολύ νερό
3-Ήπια καθημερινή άσκηση
4-Αίσθηση σκοπού στη ζωή.Η ζωή πρέπει να έχει κάποιο νόημα, ένα αίσθημα οτι με έχουν ανάγκη οι άλλοι και προσφέρω.
5-Η οικογένεια πρώτα.Αλληλοβοήθεια και στενές οικογενειακές σχέσεις.
6-Ηκοινωνικότητα.Η απομόνωση κόβει χρόνια από την ζωή μας.Ομαδικότητα και κοινωνικότητα σε οικογενειακό και φιλικό επίπεδο.
7-Επαφή με την φύση,και μόνιμη κατοικία σε περιοχή με μεγάλη ηλιοφάνεια.
8-Ενεργητικότητα.Το αντίθετο από το σύνδρομο του συνταξιούχου.
9-Θετική στάση απέναντι στη ζωή,και χιούμορ.
Ανάμεσα λοιπόν στο 4ο,5ο,6ο,8ο,και 9ο μυστικό,υπάρχει αυτή η κοινή συνισταμένη, οτι μας χρειάζονται,ότι είμαστε με κάποιον,οποιοδήποτε τρόπο απαραίτητοι,αποδεκτοί,αγαπητοί,χρήσιμοι στον περίγυρο μας,στο σύνολο, του οποίου αποτελούμε δομική μονάδα.Ίσως ακόμη παραπέρα και ποθητοί ερωτικά θα συμπλήρωνα εγώ.Είναι γνωστό πόσο αφοσιώνονται στη φροντίδα των εγγονιών τους παππούδες,που ενώ είναι περασμένης ηλικίας προσπερνούν την κούραση,και δηλώνουν ότι τους δίνουν ζωή τα εγγόνια τους.Και ένα πιό τολμηρό παράδειγμα εκείνο του γεροντοέρωτα,που έρχεται σε αντιπαράθεση με την σοφία της ηλικίας,και λεν...ξεμωράθηκε,την ώρα που ο ερωτοχτυπημένος δηλώνει ότι ξανάνιωσε.
Το άρθρο που αναφέρω είναι στο ΑΒΑΤΟΝ τεύχος 97.
Παρασκευή 12 Φεβρουαρίου 2010
Μάγοι, μάγισσες και δαιμόνια στην Αρχαία Ελλάδα
«Αναθέτω στη Δήμητρα και την Κόρη αυτόν που με κακολόγησε ισχυριζόμενος ότι κάνω δηλητήρια κατά του άντρα μου. Να ανεβεί κι αυτός κι όλο του το σόι στο ιερό της Δήμητρας καιόμενος και ομολογώντας και να μην τον σπλαχνιστούν ούτε η Δήμητρα ούτε η Κόρη ούτε οι άλλοι θεοί». «Αφέντη Ποσειδώνα, σου παραδίδω τον άντρα που έκλεψε τον σόλιδο και έξι νομίσματα του Μουκόνιου.Μακάρι να πιεις και να πάρεις το αίμα του κλέφτη, αφέντη Ποσειδώνα». «Καταδέω τον Σμινδυρίδην προς τον Ερμήν τον Εριόνιον και προς την Περσεφόνην και προς την Λήθη. Καταδέω τον νου του, τη γλώσσα του, την ψυχή του και όσα κάνει εναντίον μου σε σχέση με τη δίκη που ο Σμινδυρίδης έχει ξεκινήσει εναντίον μου». Αιώνες πριν, το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν περιελάμβανε μόνο τη δημιουργία έργων υψηλής τέχνης και την ανάπτυξη της φιλοσοφικής σκέψης, είχε και μια λιγότερο λαμπερή πλευρά. Στην καθημερινή ζωή και στον αγώνα για την επιβίωση οι δεισιδαιμονίες κατείχαν σοβαρή θέση. Η μαγεία δεν ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα, το αντίθετο. Μπορεί να ήρθε από την Ανατολή, μπορεί να διαποτίστηκε από το ελληνικό πνεύμα, ταυτόχρονα όμως παρέμεινε αυτό που ήταν: μαγεία. Οσο για τις λέξεις «Αμπρα κατάμπρα» που όλοι κάποτε έχουμε χρησιμοποιήσει, υποψιάζεται κανείς ότι ανάγονται σε αρχαίους μαγικούς λόγους όπως το όνομα του δαίμονα Αβρασάξ και η παλινδρομική φράση «ΑΒΛΑΝΑΘΑΝΑΛΒΑ»;
Για ένα διεφθαρμένο άτομο λένε ότι είναι «εξώλης και προώλης», κάτι το οποίο όμως αποτελεί παρεφθαρμένη μορφή μιας στερεότυπης φράσης που εμφανίζεται σε αρχαίες κατάρες. Ενώ αν κάποιοι έχουν βρεθεί στον έβδομο ουρανό, ας γνωρίζουν ότι πρόκειται για κατάλοιπο της αρχαίας αντίληψης περί επτά ουρανών, η οποία επίσης ανάγεται στην αρχαία μαγεία. Η επιβίωση αυτών των φράσεων στη νεοελληνική γλώσσα, δηλωτική της σημασίας που είχε στην αρχαιότητα η μαγεία ως φαινόμενο και νοοτροπία, είναι ένας από τους λόγους που έχει ωθήσει τη σύγχρονη έρευνα στη μελέτη του αντικειμένου. Οπως συνέβη με τον κύκλο ομιλιών με θέμα «Η μαγεία στην αρχαία Ελλάδα», ο οποίος διοργανώθηκε από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών σε επιμέλεια της δόκτορος Αφροδίτης Αβαγιανού και με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής θρησκείας.
«Σύντομα κείμενα, γραμμένα στη μεγάλη πλειοψηφία τους σε μολύβδινα πινακίδια τοποθετημένα σε τάφους συνήθως οργισμένων νεκρών, "άωρων και βιαιοθανάτων",δηλαδή προσώπων που είχαν πεθάνει πριν από την ώρα τους και με βίαιο τρόπο, είναι τα μαγικά κείμενα της αρχαιότητας, γνωστά ως κατάδεσμοι» λέει ο καθηγητής στο All Souls College της Οξφόρδης κ. Αγγελος Χανιώτης. Προσθέτοντας πως η κατάδεση - δηλαδή το δέσιμο του αντιπάλου και η παράδοσή του στην επενέργεια των καταχθόνιων δυνάμεων - συνδεόταν με διάφορες τελετουργίες. Η κατασκευή ομοιωμάτων του αντιπάλου - η λεγομένη καταπασσάλευση - και το κάρφωμά τους, το κλείσιμό τους σε ομοιώματα φερέτρων, η απαγγελία μαγικών εκφράσεων και η τελετουργική εναπόθεση του καταδέσμου σε τάφους ή σε άλλες εισόδους του κάτω κόσμου, για παράδειγμα σε πηγάδια, ανήκαν σε αυτές.
Οι υποχθόνιοι θεοί Εκάτη, Ερμής, Περσεφόνη, Δήμητρα, Ερινύες και γενικά οι δαίμονες του Κάτω Κόσμου ήταν αυτοί που επικαλούνταν οι κατασκευαστές των καταδέσμων. Οσο για τους λόγους προσφυγής στη μαγεία ήταν πολλοί, με το ερωτικό πάθος να κυριαρχεί - ο Σωκράτης ωστόσο ειρωνευόταν τις γυναίκες που χρησιμοποιούσαν γοητείες αγάπης, φίλτρα, επωδές και ίυγγες, δηλαδή το πτηνό σουσουράδα δεμένο σε έναν τροχό τον οποίο περιέστρεφαν -, αλλά χωρίς να υπολείπεται και η αντιπαλότητα σε προσωπικό ή κοινωνικό επίπεδο.
Οι μάγοι
Ποιοι ήταν όμως οι μάγοι; Ηταν μία εκ των έξι φυλών των Μήδων, όπως επεξηγεί η ιστορικός - βυζαντινολόγος δόκτωρ Αναστασία Βακαλούδη. «Θεωρείται ότι οι Ελληνες μπορεί να τους γνώρισαν ως θρησκευτικούς αξιωματούχους στον στρατό του Κύρου και να κατονόμασαν γενικά με τον όρο "μαγεία" την ακατανόητη γι' αυτούς γλώσσα, τις παράξενες πρακτικές που χρησιμοποιούσαν και βέβαια την ενασχόλησή τους με τις απόκρυφες τέχνες. Οταν οι Ελληνες γνώρισαν τους μάγους, τον 6ο αιώνα π.Χ., εποχή των Αχαιμενιδών, είχαν το όνομα "Μαγουσαίοι" και ισχυρίζονταν ότι ήταν απόγονοι των Μάγων ιερέων του ιδρυτή της περσικής πυρολατρίας Ζωροάστρη (άλλωστε και οι Πέρσες ονομάζονταν Μαγώγ)» λέει η ίδια.
Στην πορεία όμως οι Μαγουσαίοι διαφοροποιήθηκαν, με σημαντικότερη απόκλιση την καλλιέργεια της λατρείας και των θεών του Κακού, ενώ ήταν οι πρώτοι οι οποίοι συστηματοποίησαν την τέχνη της επίκλησης των κακοποιών δαιμόνων με «επωδές». Δαίμονες «υπήρχαν» στην αρχαιότητα ήδη από τη Μινωική και τη Μυκηναϊκή εποχή. (Η λέξη προέρχεται από το ρήμα δαίω και δαίνυμι και σημαίνει ο διανέμων, ορίζων τις τύχες των ανθρώπων.) Στον Ομηρο η ίδια λέξη σήμαινε μία θεϊκή, άγνωστη και απρόσωπη δύναμη τόσο ισχυρή ώστε να προκαλέσει εντυπωσιακά φαινόμενα, ενώ στην αρχαία ελληνική θρησκεία και σύμφωνα με τον Ησίοδο οι δαίμονες ήταν θεότητες μεταξύ των θεών και των ανθρώπων.
Η Εκάτη
Δίπλα στους Ολύμπιους θεούς άλλωστε άρχισαν σιγά σιγά να κερδίζουν έδαφος και κατώτερες θεότητες, δημιουργήματα της λαϊκής πίστης, με ιδιαίτερη την περίπτωση της Εκάτης, υποχθόνιας θεάς, της οποίας η λατρεία έλαβε μεγάλη έκταση. «Η Εκάτη έγινε δημιουργός και υποκινήτρια κάθε είδους φρικώδους φαντασίωσης. Εκεί όπου υποχωρούσαν με τρόμο οι ουράνιοι θεοί και δαίμονες εκείνη βρισκόταν στο στοιχείο της. Πριν από κάθε εμφάνισή της ακούγονταν ουρλιαχτά σκύλων, βροντές και φοβερή βοή. Κατόπιν εμφανιζόταν εκείνη ξαφνικά στον άνθρωπο, για να του προξενήσει κακό, με τρομακτικές μορφές, όπως πελώριας γυναίκας με φίδια αντί για μαλλιά κρατώντας πυρσό στο ένα χέρι και ξίφος στο άλλο» σημειώνει η κυρία Βακαλούδη.
Τον 4ο αιώνα π.Χ. η θεωρία του Πλάτωνα περί των δαιμόνων, τους οποίους θεωρούσε κάτι μεταξύ θνητού και αθανάτου και με αποστολή να μεταφράζουν τις θελήσεις των θεών στους ανθρώπους αλλά και να μεταφέρουν τις επικλήσεις των τελευταίων προς τις θεότητες, υπήρξε καθοριστική για την κυριάρχηση της λατρείας των δαιμόνων στην Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης εξάλλου έβλεπε την περσική μαγεία ως φιλοσοφία, όπως επίσης τις θεωρίες των Βαβυλωνίων, των Ασσυρίων και Χαλδαίων, των γυμνοσοφιστών των Ινδιών και άλλων. Σημειώνεται ωστόσο ότι και οι δύο εξέφραζαν την αποστροφή τους για τη μαύρη μαγεία που στόχευε στη βλάβη και στον θάνατο των ανθρώπων. Εξάλλου τα εγκλήματα μαγείας και φαρμακείας τιμωρούνταν πολύ αυστηρά από την πολιτεία.
Τα φυλακτά
Οι πλέον φημισμένες μάγισσες φαρμακίδες στην Ελλάδα ήταν Θεσσαλές, οι οποίες θεωρούνταν ότι είχαν τη δυνατότητα να κατεβάζουν τη Σελήνη από τον ουρανό και να τη φυλακίζουν ή να προκαλούν έκλειψη Ηλίου!
Δεν είναι περίεργο λοιπόν που όλοι κατέφευγαν σε φυλακτά για να τους προστατεύουν από το Κακό.
Ειδική ομάδα φυλακτών εξάλλου υπήρχε για την προστασία των γυναικών από ασθένειες, οι οποίες προκαλούνταν λόγω, υποτίθεται, μετακινήσεων της μήτρας. Τα συγκεκριμένα φυλακτά λοιπόν, αποτροπαϊκά του κακού, εξόρκιζαν τη μήτρα να μείνει στη θέση της: «μένειν επί τω τόπω». Και «είναι μάλλον περιττό να αναφέρω σε ποια σύγχρονη έκφραση διαιωνίζεται ο εξορκισμός "έλα μήτρα στον τόπο σου"» σημειώνει ο κ. Χανιώτης.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούσαν οι κατάδεσμοι μεταξύ αντιδίκων στο δικαστήριο όπου οι κατάρες έρχονταν επομένως ως αρωγοί της προσδοκίας για δικαιοσύνη.
Ενδιαφέρον έχει, όπως επισημαίνει ο κ. Χανιώτης, ότι αρχικώς καμία από αυτές τις τελετουργίες δεν έκανε διάκριση ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Κάτι που άρχισε να αλλάζει από την Κλασική εποχή με τον Ευριπίδη να είναι ο πρώτος που διακρίνει την καθαρότητα του σώματος από την καθαρότητα της ψυχής. «Τα χέρια μου είναι καθαρά μα η ψυχή μου έχει μίασμα» όπως λέει χαρακτηριστικά η Φαίδρα στον Ιππόλυτο.
Οι λόγοι αλλαγής της νοοτροπίας δεν ήταν ωστόσο θρησκευτικοί αλλά κοινωνικοί. Από τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. ο Δράκων έχει κάνει τη διάκριση μεταξύ του φόνου εκ προμελέτης και του φόνου εξ αμελείας και σιγά σιγά η ικεσία γίνεται ισχυρή όταν συνοδεύεται με το επιχείρημα της δικαιοσύνης. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όμως η μαγεία ουδεμία είχε σχέση με το δίκαιον. Διατηρώντας έναν δικό της χώρο μέσα στις λαϊκές παραδόσεις κατόρθωσε να επιζήσει και στην εποχή του Χριστιανισμού αναπροσαρμοζόμενη κάθε φορά στις νέες συνθήκες.
Γυναίκα-μάγισσα
«Αν η ορολογία της μαγείας στον αρχαιοελληνικό κόσμο δείχνει μια ιδιαίτερη προτίμηση στο ανδρικό φύλο, αφού χρησιμοποιείται κατ' εξοχήν το ανδρικό γένος για την απόδοση μαγικών ιδιοτήτων στον άνθρωπο (αγύρτης, νυκτοπόλος, γόης, μύστης, φαρμακεύς), η μαγεία και όχι μόνον η ερωτική είναι αποκλειστικά έργο γυναικών». Αυτά αναφέρει για τη «Γυναίκα-Μάγισσα: Θνητή και Αθάνατη» η δόκτωρ Αφροδίτη Αβαγιανού.
Η Ελένη στην «Οδύσσεια» προσφέρει το «νηπενθές» ρόφημα που χαρίζει σε όποιον το πιει τη λήθη. Η Κίρκη δίνει στους συντρόφους του Οδυσσέα κάτι αντίστοιχο ώστε να τους μετατρέψει σε ζώα. Η ελληνική μυθολογία περιλαμβάνει πολλές περιπτώσεις μαγισσών, οι οποίες χρησιμοποιούν μαγικά βότανα για διαφόρους σκοπούς. Η Μήδεια είναι μία από αυτές, συνδεόμενη μάλιστα στενά με την Εκάτη, η οποία κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη ήταν το αρχέτυπο της φαρμακευτικής μαγείας, η φαρμακεύτρα. Οπως δείχνουν άλλωστε οι παραστάσεις στα αγγεία η Σελήνη, τα άγρια ζώα και οι δάδες είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους. Ετσι και στην αρπαγή του χρυσόμαλλου δέρατος από τον Ιάσονα η Μήδεια βρίσκεται ανάμεσα στην Εκάτη και τους Ολύμπιους θεούς.
«Μπορούμε να διακρίνουμε μία σαφή πρόοδο στην απεικόνιση της μάγισσας, θνητής και αθάνατης στον αρχαιοελληνικό κόσμο» λέει ωστόσο η κυρία Αβαγιανού. «Η Κίρκη στον Ομηρο είναι μια θεά που εμπνέει το πάθος, μια γητεύτρα. Η Μήδεια, μία κοσμικοποιημένη αθάνατη, απεικονίζεται στην Κλασική εποχή ως θύμα του πάθους και εκδικήτρια. Οι μάγισσες τέλος της Ελληνιστικής εποχής, όπως προκύπτει από τον Απολλώνιο και τον Θεόκριτο, είναι καθαρά ερωτοχτυπημένες νέες που στα χέρια τους η μαγεία είναι μέσον έλξης του ποθητού αντικειμένου. Ολες ανεξαιρέτως είναι νέες και όμορφες (εξ ου και το επίθετο «ξανθή» που τις χαρακτηρίζει)». Σε αντίθεση βέβαια με την κρατούσα άποψη που θέλει τις μάγισσες γριές και άσχημες.
Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2010
Η «Ωμοφαγία» στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια.
Κωνσταντίνος Τσοπάνης - Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων.
Η ωμοφαγία αποτελούσε στην αρχαιότητα μια από τις βασικότερες τελετουργίες των Ορφικό-διονυσιακών εκστατικών μυστηρίων. Όπως δηλώνει και η ίδια η λέξη, επρόκειτο για την πρακτική βρώσhς ωμού κρέατος, η οποία στις μυστηριακές λατρείες είχε τελετουργικό χαρακτήρα.
Ως τελετουργική συνήθεια, βεβαίως, έκανε την εμφάνιση της σε πολύ αρχαιότερους χρόνους. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες μάλιστα η τελετουργία αυτή στις αρχές της εμφάνισής της απαιτούσε την θυσία ανθρωπίνου θύματος. Παρακάτω θα εξετάσουμε και αυτήν την εκδοχή.
Αίτιο της τελετουργίας της Ωμοφαγίας, κατά την επικρατούσα άποψη, ήταν η πεποίθηση του ανθρώπου ότι καταναλώνοντας το ωμό κρέας του θύματος της θυσίας οικειοποιείτο τη δύναμη και τις ιδιότητές του. Εξάλλου, όπως είναι γνωστό, η ιδέα του ότι ο άνθρωπος μπορεί να ενσωματώσει ένα πράγμα τρώγοντας το ή πίνοντας το, είναι πολύ παλιά. Πρόκειται για έναν αρχαϊκό τρόπο απόκτησης και μια μορφή εκδήλωσης του «έχειν». Τρώγοντας ένα ιερό ζώο, τον ταύρο-Διόνυσο, αποκτά τη θεϊκή ουσία που συμβολίζει το ζώο. Πρόκειται περί της συμβολικής και μαγικής ενσωμάτωσης. Αν ο άνθρωπος πιστεύει ότι έχει ενσωματώσει την εικόνα ενός θεού, η εικόνα αυτή δεν μπορεί ποτέ πια να αποσπαστεί ή να αποβληθεί. Πρόκειται δηλαδή για μια συμβολική κατοχή που επιτυγχάνεται μέσω της βρώσης.
Παρόλα αύτα, όσον αφορά στη συγκεκριμένη ωμοφαγία των Ορφικό-διονυσιακών μυστηρίων, υπάρχει και μια αντίθετη άποψη, η άποψη που υποστηρίζει ο Βάλτερ Όττο (Διόνυσος), σύμφωνα με την οποία η τελετή της Ωμοφαγίας δεν ερμηνεύεται ως μυστηριακή θυσία που υποτίθεται ότι μεταβιβάζει σε εκείνον που την εκτελεί την ισχύ του θανατωμένου θεού. Το πνεύμα του μύθου, καθώς και της τελετής που τον αναπαριστά, λέει ο Όττο, είναι ότι ο θεός, ο Διόνυσος–Ζαγρεύς, ο «μεγάλος κυνηγός», δοκιμάζει ο ίδιος την φοβερή του πράξη, δηλαδή γίνεται ο ίδιος θήραμα. Ο Διόνυσος-Ζαγρέας πεθαίνει κατακερματιζόμενος από τις Μαινάδες και ανασταίνεται ξανά συμβολίζοντας τον ετήσιο θάνατο και τη βλάστηση της φύσης. Πρόκειται για ένα τελετουργικό που έχει τις ρίζες του στις τελετές της άνοιξης και της βλάστησης.
Ο μύθος στον οποίον αναφέρεται ο Όττο είναι εκείνος του διαμελισμού του Διόνυσου-Ζαγρέα, μύθος θεμελιώδης και βασικός της Ορφικό-διονυσιακής λατρείας, ο οποίος έκανε την εμφάνιση του ταυτόχρονα με τη συγκεκριμένη τελετή και της έδωσε τη δυνατότητα να πάρει καθαρά πλέον το χαρακτήρα της «θεοφαγίας».
Σύμφωνα με αυτόν το μύθο ο Διόνυσος-Ζαγρέας, γιος του Δία και της Σεμέλης, όταν ήταν παιδί ακόμα, έπεσε θύμα των απεσταλμένων από τη θεά Ήρα Τιτάνων, οι οποίοι αφού με δόλιο τρόπο τον παρέσυραν μακριά από τις τροφούς του, τον διαμέλισαν και κατεβρόχθισαν τις σάρκες του. Μόλις την τελευταία στιγμή η θεά Δήμητρα κατάφερε να σώσει την καρδιά του και να την παραδώσει στο Δία, ο οποίος και τον ανάστησε. Στην πραγματικότητα, η διαφύλαξη της καρδιάς πρέπει να ήταν συνδεδεμένη με την ανάσταση του θεού, επειδή ο μύθος είναι ξεκάθαρος. Ο Ζευς τιμώρησε τους Τιτάνες για αυτή την αποτρόπαια πράξη, κατακαίγοντάς τους με τους κεραυνούς του. Από τις στάχτες τους κατόπιν δημιουργήθηκε το ανθρώπινο γένος το οποίο σύμφωνα με τον Πλάτωνα φέρει ως είδος «προπατορικού αμαρτήματος» εκ της καταγωγής του την «θεοκτονία» και την «θεοφαγία» του Διονύσου-Ζαγρέα.
Η ορφική διδασκαλία, παρόμοια με τη θεοσοφία της Ινδίας, ανήγαγε στην τάξη του δογματικού συστήματος την παλιά πίστη στη μετενσάρκωση των νεκρών. Έτσι, ο μύθος του Ζαγρέα επανερμηνεύθηκε στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια ως πραγματική θεωρία του προπατορικού αμαρτήματος και της εξαγοράς. Οι άνθρωποι γεννήθηκαν από την στάχτη των Τιτάνων, που είχαν καταβροχθίσει τον Ζαγρέα. Συνεπώς είναι ένοχοι, καθώς και εκείνοι από τους οποίους προέρχονται. Ωστόσο, η στάχτη των Τιτάνων περιέχει και την ουσία της θεϊκής υπάρξεως την οποία εκείνοι έφαγαν. Από εκείνη τη θεϊκή ύπαρξη στους ανθρώπους έμεινε και μια θεϊκή σπίθα. Η μύηση και το πολίτευμα της Ορφικό-διονυσιακής ζωής στοχεύει στην απελευθέρωση αυτού του θεϊκού στοιχείου μέσω της πλήρους απόκτησης της μακαρίας αθανασίας. Από το γήινο στοιχείο, το «τιτανικό», πρέπει να αποσπαστεί το ουράνιο και αθάνατο στοιχείο, το «διονυσιακό» που προέρχεται από τον Ζαγρέα.
Μεταξύ των δύο αντιθέτων αυτών στοιχείων που συνυπάρχουν ταυτόχρονα στην ανθρωπίνη φύση διεξάγεται ένας αμείλικτος και συνεχής αγώνας. Ένας αγώνας μεταξύ του καλού και του κακού, όπου άλλες φορές υπερτερεί το «τιτανικό» και άλλες το «διονυσιακό» στοιχείο. Ο άνθρωπος προκειμένου να κατανικήσει το «τιτανικό» στοιχείο προσπαθεί να ενωθεί με το θεό-Διόνυσο και να ενισχύσει το ενυπάρχον σε αυτόν «θεϊκό» στοιχείο.
Ο μόνος τρόπος που μπορεί να πετύχει την ενίσχυση και την εδραίωση του θεϊκού στοιχείου είναι να γίνει Βάκχος, να μυηθεί δηλαδή στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια και να λάβει μέρος στα θυέστεια δείπνα, στα βακχικά ωμοφαγικά γεύματα που γίνονταν συνήθως νύχτα. Εκεί τρώγοντας τις ωμές σάρκες του ταύρου-Διονύσου ενώνεται με τον θεό του και κατανικά το «τιτανικό», γήινο στοιχείο που τον κρατά δεμένο με την ύλη. Τώρα πια όμως πρόκειται για μια ένωση με έναν Διόνυσο που έχει παύσει να είναι ένας θεός της βλάστησης και της άνοιξης και έχει πάρει το χαρακτήρα του θεού της σωτηρίας και της αθανασίας. Για ένα Διόνυσο που έχει, εν μέρει, εγκαταλείψει τα παλιά κυρίαρχα σύμβολα του, τον κισσό και το κλήμα, (τα οποία ωστόσο κάνουν την εμφάνιση τους έστω και δευτερευόντως στις Ορφικό-διονυσιακές λατρευτικές τελετές), και εμφανίζεται πλέον ως ταύρος, ως ερίφιο ή ζαρκάδι.
Η Ωμοφαγία ως επιταγή του Διονύσου.
Κατόπιν «θεϊκής» επιταγής η Ωμοφαγία αποτελεί το ουσιώδες τελετουργικό των Ορφικό-διονυσιακών μυστηρίων. Ο ίδιος ο Διόνυσος καλεί τους μύστες να λάβουν μέρος σε αυτή την «ωμοφάγο δίαιτα» των σαρκών του θυσιασμένου ταύρου. Και είναι εξαιτίας αυτής της τελετής που ο Διόνυσος-Ζαγρέας παίρνει το όνομα «Ωμέστης» ή «Ωμάδιος», που σημαίνει αυτόν που τρώει ωμό κρέας. «Τι ευτυχία καταλαμβάνει τον Διόνυσο», λέει ο χορός στην αρχή των «Βακχών» του Ευριπίδη, «όταν στην κορυφή του βουνού, στο τέλος της πορείας των θιάσων, αφήνεται να πέσει στη γη! Ντυμένος με την ιερή νεβρίδα, επιθυμώντας το πιει το αίμα του ταύρου και να καταβροχθίσει το ωμό κρέας, αυτός ορμά προς τα βουνά της Φρυγίας ή της Λυδίας!» Οι επιθυμίες που αποδίδονται στον Διόνυσο είναι εκείνες των ιερειών του. Το θύμα τους συχνά μπορούσε να είναι ένας ταύρος, επειδή ο Διόνυσος προσωποποιείται και από τον ταύρο. Στην αρχαία ελληνική θρησκεία, πριν από την εμφάνιση του Διονύσου-ταύρου, με την μορφή του ταύρου εμφανιζόταν συχνά ο Ποσειδώνας, με αποτέλεσμα ο αρχαίος έλληνας λάτρης να είναι συνηθισμένος σε αυτή την εμφάνιση του θεού ως ταύρου. Αυτός είναι και ο λόγος που στις «Βάκχες» ο Διόνυσος εμφανίζεται στον Πενθέα με την ίδια μορφή. Όμως συνήθως θυσιαζόταν ένα νεογέννητο ζαρκαδιού ή ένα κατσίκι. Η νεβρίδα την οποία έφεραν οι Βάκχες ήταν το δέρμα των ζώων που καταβροχθίζονταν με αυτή την αφορμή. Ήταν εύκολο για τις γυναίκες λάτρεις να πάρουν τα ζώα της θυσίας μαζί τους και ο Ευριπίδης τις παρουσιάζει μέσα στο παραλήρημά τους να συμπεριφέρονται σε αυτά τα νεογέννητα σαν σε δικά τους παιδιά, ή μάλλον σαν σε μικρούς θεούς, τους οποίους, ευρισκόμενες σε εκστατική μανία, τους θήλαζαν πριν τους κατακερματίσουν και τους καταβροχθίσουν. Το τελετουργικό ολοκληρωνόταν τη στιγμή που άγγιζαν τον παροξυσμό του παραληρήματος, οπότε το ζώο διαμελιζόταν και καταβρόχθιζαν τις σάρκες του ωμές. Ο Ευριπίδης χωρίζει σε δύο στάδια την Ωμοφαγία. Οι Μαινάδες πρώτα ξέσχιζαν το θύμα, ενώ ευρίσκετο ακόμη εν ζωή πολλές φορές και κατόπιν έτρωγαν το κρέας του ωμό, όπως ακριβώς διηγείται ο μύθος και περί του Διονύσου-Ζαγρέα. Μεταξύ του θεού, του θύματος και της γυναίκας υπήρχε μια πολύ στενή μυστικιστική σχέση. Σύνδεσμος αυτής της σχέσης ήταν το μικρό ζαρκάδι το οποίο τρωγόταν. Για αυτόν το λόγο οι Μαινάδες φορούσαν κατόπιν και το δέρμα του. Συχνά, σχημάτιζαν στο σώμα τους με τη μορφή του τατουάζ, το μικρό ερίφιο ή το ζαρκάδι, ως απόδειξη της ιδιότητάς τους.
Οι Βάκχες
Οι Μαινάδες ή Θυϊάδες ή όπως αλλιώς αποκαλούνταν κατά τόπους οι χαρισματικές ιέρειες του Διονύσου, έπαιζαν τον κύριο ρόλο στην Ορφικό-διονυσιακή τελετή της Ωμοφαγίας. Ήταν γυναίκες αφιερωμένες στο θεό Διόνυσο, γνωστές και ως Βάκχες, και αποτελούσαν ένα είδος χαρισματικού ιερατείου της διονυσιακής λατρείας. Ο Ορφεύς αργότερα τις απέκλεισε από τα αναμορφωμένα μυστήρια του και αυτές εκδικούμενες, σύμφωνα με τον μύθο, τον εφόνευσαν. Οι Βάκχες προκειμένου να τελέσουν την Ωμοφαγία υποβάλονταν προηγουμένως σε διάφορα τελετουργικά καθαρότητος. Προετοιμάζονταν με μια νηστεία μερικών ημερών, τηρώντας ταυτοχρόνως εγκράτεια. Η σεξουαλική απαγόρευση, ως προϋπόθεση λειτουργικής καθαρότητας, δεν έγινε στην αρχή από ένα αίσθημα ηθικής λεπτότητος. Πίστευαν, μάλλον, ότι εκείνοι που επρόκειτο να εκπληρώσουν τα θρησκευτικά τους χρέη, έπρεπε να κατέχουν απαραίτητα μια φυσική αρετή αγνότητας, την οποίαν έπρεπε για κάποιο μαγικό-θρησκευτικό λόγο να διατηρούν ανέπαφη και την οποία οι σεξουαλικές σχέσεις όχι μόνον έβλαπταν αλλά και εξαφάνιζαν. Από εδώ προκύπτει η ανικανότητα λόγω «έλλειψης καθαρότητος».
Μετά την προκαθορισμένη νηστεία και τους εξαγνισμούς ακολουθούσε ο διαμελισμός του ταύρου ή όποιου θυσιαζομένου ζώου εκπροσωπούσε τον Διόνυσο και η Ωμοφαγία. Η τελετουργία της Ωμοφαγίας πρέπει από τη φύση της να περιείχε βάρβαρα στοιχεία. Ο Ευριπίδης, (Βάκχαι), μας δίνει μια πληροφορία για τη μορφή της τελετής όταν βάζει τις Μαινάδες να λένε: «αναζητώντας σφαγμένου ταύρου το αίμα, τη χαρά της ωμοφαγίας». Ο επιτόπιος διαμελισμός του σφαγμένου ζώου αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της τελετουργίας, προκειμένου να έχουν την σάρκα όσον το δυνατόν περισσότερο ωμή, επειδή το αίμα είναι ζωή. Όλα αυτά φυσικά τελούντο υπό κατάσταση εκστατικής μανίας.
Οι Βάκχες παρουσιάζονται να βρίσκονται σε μια εκστατική κατάσταση όμως το παραλήρημα τους δεν προξενείτο από την μέθη. Μια απόδοση του εκστατικού παραληρήματος των Μαινάδων στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων οίνου θα ήταν μια πολύ απλοϊκή και αβασάνιστη ερμηνεία. Σε αυτό το εκστατικό παραλήρημα μπορούσαν να φτάσουν μέσω των τελετουργικών χορών, των τραγουδιών και των κραυγών που ακολουθούσαν την προκαταρκτική νηστεία. Σκοπός όλων αυτών των τελετουργικών δεν ήταν να ρυθμίζει την πορεία της φύσης, όπως συνέβαινε σε άλλα λατρευτικά δρώμενα, αλλά να ενσωματώνει σε ορισμένα άτομα το πνεύμα που δρα στην φύση και του οποίου φορείς γίνονταν αυτά τα άτομα. Έτσι συμβαίνει αυτό το παραλήρημα να προκαλείται οργανωμένα κατά τρόπο τελετουργικό, στο μέτρο στο οποίο η τρέλα μπορεί να ρυθμίζεται. Στο σημείο αυτό ακριβώς βρίσκεται και η ερμηνεία της εκστάσεως τους. Επρόκειτο καθαρά περί περιπτώσεων καταληψίας, πολύ γνωστών στην παγκόσμια θρησκευτική πρακτική οι οποίες προκαλούνταν με την τέλεση διαφόρων μυστικιστικών τελετουργικών. Η Μαινάδα καταλαμβάνεται από το πνεύμα και η διείσδυση του πνεύματος στον άνθρωπο θα μεταφραστεί με μια κρίση τρέλας που θα εκληφθεί ως μια εκδήλωση του πνεύματος του ίδιου και που θα επαναληφθεί όταν τα μέλη της αδελφότητας θα συγκεντρώνονται όταν για να τελέσουν τις τελετουργίες τους. Ο διχασμός και ακολούθως η υποκατάσταση της προσωπικότητας εμφανίζεται στο παραλήρημα της Μαινάδος. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι αρχαίοι τις σέβονταν ως εμφορούμενες από κάποιο μεταφυσικό πνεύμα. Οι Μαινάδες δρούσαν αλλόφρονες υπό την επήρρεια του πνεύματος που τις είχε καταλάβει. Από το σημείο αυτό και μετά ήταν ικανές για κάθε πράξη όσο αποτρόπαια και να φαντάζει αυτή. Αυτό γινόταν χωρίς να υπάρχει ανάγκη κατανάλωσης μιας μεγάλης ποσότητας κάποιου μεθυστικού ηδύποτου. Ο Διόνυσος δεν ήταν πάντα ο θεός του οίνου, και τα μυστήρια υπήρχαν πιθανώς, πριν αυτός να γίνει ένας τέτοιος θεός. Το φυτό του Διονύσου ήταν στην αρχή ο κισσός και οι Θυιάδες έθεταν στα κεφάλια τους στεφάνια από κισσό. Μασούσαν φύλλα κισσού και έλεγαν ότι με τον τρόπο αυτό έμπαινε σε αυτές το βίαιο πνεύμα το οποία τους προκαλούσε τον ενθουσιασμό. Για να ερμηνευθεί αυτή η επίδραση του κισσού στη καταληψία πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι το πνεύμα του Διόνυσου βρισκόταν στη φύση ενσωματωμένο σε ένα ορισμένο είδος, στον κισσό εν προκειμένω, περί του οποίου πιστευόταν ότι περιείχε και τις ιδιότητες του θεού. Η απορρόφηση του πνεύματος από τον άνθρωπο θα πραγματοποιηθεί αν ο άνθρωπος φάει το ζωντανό φυτό ή το ζωντανό ζώο στο οποίο κατοικεί το πνεύμα. Ορίστε, λοιπόν, ο λόγος για τον οποίον οι μύστες του Διόνυσου μασούσαν κισσό και ξέσχιζαν με τα δόντια νεογέννητο ζαρκάδι, που εκπροσωπούσε τον Διόνυσο, ή τον ταύρο που εκπροσωπούσε τον Ζαγρέα.
Οι Βάκχες κρατούσαν στα χέρια τη μακριά ράβδο τους, το Θύρσο, στολισμένο στην κορυφή με κισσό. Κάποιες κρατούσαν στα χέρια φίδια. Για τους αρχαίους συγγραφείς η «θεϊκή» μανία τους πρόσθετε «θεϊκές» δυνάμεις. Ο Ευριπίδης λέει χαρακτηριστικά στις «Βάκχες» του: «Μία από αυτές έπαιρνε το θύρσο και χτυπούσε το βράχο, από τον οποίον ανάβλυζε μια πηγή με καθαρό νερό. Μια άλλη έβαζε τη βέργα στη γη και ο θεός έκανε να φανερώνεται ένα ποτάμι κρασί. Εκείνες που ήταν διψασμένες για το λευκό ηδύποτο, δεν είχαν παρά να παρά να σκαλίσουν τη γη με την άκρη των δακτύλων τους και αμέσως το γάλα έρεε σε κύματα. Ενώ από τους θύρσους τους, στους οποίους ήταν τυλιγμένοι κισσοί, έσταζαν σταγόνες από γλυκό μέλι.» Όλα αυτά φάνταζαν αληθινά στα μάτια των κατειλημμένων γυναικών. Ο αγγελιαφόρος του Πενθέα τις είδε να ξεσχίζουν μανιασμένες το κοπάδι κάποιων βοσκών και να τρέπουν σε φυγή τους κατατρομαγμένους άνδρες, χωρίς να τους αφαιρέσουν τα όπλα με τα οποία οι βοσκοί ήθελαν να τις χτυπήσουν. (Ευριπίδης, Fr. 475, 12, «Ωμοφάγους δίαιτας», «τους τα ωμά κρέατα μερίζοντας και εσθίοντας»). Ο Ευριπίδης στις «Βάκχες» παρουσιάζει το Διόνυσο να εμφανίζεται στον Πενθέα ως μαινόμενος ταύρος και να τον οδηγεί μαγεμένο προς την καταστροφή του στο βουνό του Κιθαιρώνα. Στο τέλος, τη στιγμή του μεγαλύτερου κίνδυνου, οι Βάκχες καλούν το θεό τους να εμφανιστεί ως ταύρος και να πάρει εκδίκηση. («Βάκχες», 1017, «φάνηθει ταύρος ή πολύκροτος ιδείν δράκων ή πυριφλέγων οράσθαι λέων»). Σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Ευριπίδη, οι λάτρεις του Διόνυσου, αφού έπεφταν σε έκσταση, κομμάτιαζαν το ζώο και έτρωγαν τα κομμάτια του.
Στον Πλούταρχο (Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων, XIV 3) βρίσκουμε μια παρόμοια παράξενη διήγηση για τις Θυιάδες των Δελφών, τις οποίες το εξαγριωμένο παραλήρημα τους τις οδήγησε, χωρίς αυτές να το καταλάβουν, στην πόλη της Άμφισσας και όπου, συντριμμένες από την κούραση και με το μυαλό ακόμα χαμένο, ξαπλώθηκαν φύρδην-μίγδην στην δημόσια πλατεία της πόλης, τα μεσάνυχτα.
Ο θρησκευόμενος Πλούταρχος τρομαγμένος μπροστά σε μια τόσο βάρβαρη τελετουργία, διαμαρτύρεται και περιγράφοντας τη, τη διακρίνει και εκείνος σε δύο πράξεις: «το διαμελισμό και την ωμοφαγία» τις οποίες και συνδέει μεταξύ τους. Λέει χαρακτηριστικά περιγράφοντας την τελετή: «Υπάρχουν ορισμένες τελετές και θυσιαστικές τελετουργίες καθώς και άτυχες και ζοφερές ημέρες, κατά τις οποίες λαμβάνουν χώρα ωμοφαγίες και διαμελισμοί και νηστείες και στηθοχτυπήματα και επίσης επαίσχυντοι λόγοι, αναφορικά με πράγματα ιερά και μανία και κραυγές που υψώνονται με ένα δυνατό ήχο και το λαιμό να κινείται πέρα-δώθε». Τα λόγια του Πλουτάρχου ερμηνεύονται ως σχολιασμός του υπό συζήτηση ορφικού-διονυσιακού τελετουργικού. Υπάρχει σε αυτό η νηστεία, το τρομερό ωμοφαγικό γεύμα και αναγνωρίζεται το πρωτόγονο στοιχείο, αλλά δεν επισημαίνεται όμως η σωτηρία χάρη του ενθουσιασμού και της μυστηριακής σημασίας του δρώμενου.
Ωμοφαγία και ανθρωποθυσία
Προχωρώντας ακόμα πιο πέρα από τον Πλούταρχο ο νεοπλατωνικός Πορφύριος αναφέρει ότι σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει κάποιος άλλος συγγραφέας και την οποία γνωρίζει και ο ίδιος, στην Χίο «υπήρξε ο Διόνυσος, ο αποκαλούμενος «ωμάδιος» ή «ωμοφάγος» και απαιτούσε ως θυσία το διαμελισμό ενός ανθρώπου.» (Περί αποχής εμψύχων, ΙΙ, 56, «έθυον δε και εν Χίω τω ωμαδίω Διονύσω άνθρωπον διασπώντες και εν Τενέδω ως φησίν Εύελπις ο Καρύστιος.») Ίσως η πρωτόγονη μορφή αυτής της τελετής να συνδεόταν και με την ανθρωποθυσία. (Βλ. J. Frazer, The Golden Bough, όπου κάνει λόγο για αυτή την τελετή).
Βέβαια, εδώ αναφέρεται πλέον ξεκάθαρα ανθρωποθυσία και όχι θυσία ζώου. Υπό αυτές τις συνθήκες της εκστατικής μανίας και της παραληρηματικής κατάληψης των Μαινάδων δε μας εκπλήσσει η επισήμανση κάποιων ανθρωποθυσιών και του τελετουργικού κανιβαλισμού στη λατρεία του Διόνυσου. Οι σχετικές μαρτυρίες δεν πρέπει να παραμεριστούν, με μια κατηγορηματική άρνηση αν και δεν αφορούν με άμεσο τρόπο στα μυστήρια. Αναφερόμαστε σε κάποιούς μυθικούς θρύλους, όπως είναι αυτός των θυγατέρων του Μινύα από τον Ορχομενό. Τιμωρώντας τις ο Διόνυσος τις έκανε να χάσουν τα μυαλά τους και εκείνες στο παραλήρημά τους και επιθυμώντας ανθρώπινο κρέας, έριξαν κλήρο και τράβηξαν στην τύχη μεταξύ τους εκείνη που θα τους έδινε το παιδί που θα έτρωγαν. Έτσι συνέβη ο γιος της Λευκίππης, ο Ίππασος, να ξεσχιστεί και να καταβροχθισθεί σαν το νεογέννητο της δορκάδας των Βακχών. Από εδώ, από αυτόν τον μύθο και σε ανάμνηση του εγκλήματος που έκαναν άλλοτε οι μητέρες τους, προέρχεται και η συνήθεια ο ιερέας του Διονύσου, στη γιορτή του θεού, να ακολουθεί τις Βάκχες καταδιώκοντάς τις και ονομάζοντας τις Ολεϊένες. Ωστόσο, ο μύθος δεν είναι παρά μύθος. Στεκόμαστε όμως σε αυτόν γιατί αφ' ενός μας ερμηνεύει το τελετουργικό της καταδιώξεως των Ολεϊενών από κάποιον ιερέα, αλλά και γιατί αυτός υπονοεί κάτι τρομερό: Ήταν πιθανόν σε πολύ παλιούς καιρούς, τα παιδιά να κατασπαράσσονταν στα αλήθεια σαν ερίφια από κάποιες γυναίκες παραδομένες στη «θεϊκή» μανία του Διόνυσου. Η παραφροσύνη τους καθιστούσε εύκολη κάθε ακρότητα.
Αλλά και ο μύθος του Πενθέως που ήδη αναφέραμε, και από τον οποίον ο Ευριπίδης εμπνεύσθηκε τις «Βάκχες», φαίνεται να ήταν συνδεδεμένος, στην πρωταρχική του μορφή, όχι μόνο με μια σφαγή, με κάποιον τελετουργικό φόνο, αλλά και με ένα τελετουργικό ανθρώπινης ωμοφαγίας, της οποίας το θύμα ήταν ο ιερέας του Διονύσου. Η καταδίωξη των Βακχών του Ορχομενού από κάποιον ιερέα δεν αποτελούσε απλά αναπαράσταση. Ο ιερέας είχε το δικαίωμα και αναμφισβήτητα αρχικά είχε και την υποχρέωση, να φονεύει εκείνη τη Μαινάδα η οποία έμενε τελευταία και μπορούσε να τη φτάσει. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι την εποχή του τούτη η ιεροπραξία τελείτο ακόμα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο υπερβολικός ζήλος έφερνε ατυχία στο δολοφόνο-ιερέα.
Το τελετουργικό αυτό είναι πολύ παλιό και θεμελιώνεται στο μύθο του Λυκούργου, όπως μας τον αφηγείται η Ιλιάδα. Σύμφωνα με αυτόν το μύθο ο γιος της Δρυάδος, ο ατρόμητος Λυκούργος, δεν έζησε πάρα πολύ, επειδή καταφρόνησε τους θεούς που έχουν την κατοικία τους στους Ουρανούς. Κάποια μέρα ακολούθησε στο ιερό βουνό Νύσα τις τροφούς του Διόνυσου που παραληρούσαν. Εκείνες, χτυπημένες απο το τσεκούρι του δολοφόνου Λυκούργου, πέταξαν τους θύρσους τους χάμω. Κατατρομαγμένος ο Διόνυσος ρίχτηκε στα κύματα της θάλασσας και η Θέτις δέχθηκε στους κόρφους της το θεό που έτρεμε, επειδή οι απειλές του Λυκούργου τον φόβισαν υπερβολικά. Τότε οι θεοί, που ζουν στην ηρεμία, εξοργίστηκαν με το θνητό και ο γιος του Κρόνου του πήρε την όραση. Ο ιερέας του Ορχομενού αναπαριστνειά με βάση τούτον το μύθο τον Λυκούργο καταδιώκοντας τις ιέρειες του Διόνυσου. Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, το γεγονός ότι σε αυτή την περίπτωση ο θεός δεν τρώγεται από τις Βάκχες αλλά πέφτει στη θάλασσα. Όμως, ούτε τα τελετουργικά αυτά δεν είναι συνδεδεμένα άμεσα με τα μυστήρια και τις μυήσεις. Παραμένει όμως η διαπίστωση ότι, μέσω της μίας ή της άλλης από τις αναφερθείσες μορφές, με το φόνο ενός ιερέα ή το φόνο κάποιων Βακχίδων, η ανθρωποθυσία έπαιζε πιθανώς σημαντικό ρόλο στη λατρεία του Διόνυσου. Σε αυτές τις περιπτώσεις το θύμα προσωποποιούσε σε ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το θεό.
Με όλα αυτά θα θέλαμε, λοιπόν, να επισημάνουμε ότι όσο αποτρόπαιο και αν φαίνεται κάποιο τελετουργικό ανθρωποθυσίας, όσο και να μην αποτελούσε συνήθεια στους αρχαίους Έλληνες, δεν τους ήταν ωστόσο κάτι εντελώς άγνωστο. Συχνά ο άνθρωπος από φόβο για το τρομερό καταφεύγει στο τρομερό. Από την ιστορία είναι γνωστό το παράδειγμα του Πέλοπα, που με τη θυσία ενός κριαριού ολοκληρωνόταν ταυτόχρονα και η ανθρωποθυσία. Επίσης, στις Πότνιες της Βοιωτίας πίστευαν ότι η θυσία αιγών στο Διόνυσο ήταν το υποκατάστατο μιας θυσίας αγοριών που τελείτο παλιότερα. Όσο και αν ήταν βάρβαρη και αδιανόητη για τις συνήθειες, τα ήθη και το πολιτισμικό επίπεδο των αρχαίων Ελλήνων η ιδέα της «ανθρωποθυσίας», ωστόσο σε οριακές στιγμές, τέτοιες όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο λαός απεγνωσμένος ζητούσε τη σωτηρία του με οποιοδήποτε τρόπο και τίμημα. Δε δίσταζε να υπακούσει τις πρωτόγονες ορμές του και να στραφεί έτσι στην ανθρωποθυσία, προκειμένου να εξευμενίσει τους «θεούς» και να εξαιτήσει από αυτούς την νίκη και κατ' επέκταση τη σωτηρία του. Αν ο άμεσος κίνδυνος ξυπνήσει το πρωτόγονο συναίσθημα του ανθρώπου τότε θα πιστέψει εκ νέου στον Διόνυσο ωμηστή. Αυτό συνέβη και προ της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ο Θεμιστοκλής, αναγκαζόμενος να υπακούσει στα πρωτογενή βάρβαρα ένστικτα του αθηναϊκού λαού, που με την προτροπή κάποιων δημαγωγών μάντεων και την ανάγκη της στιγμής αναδύθηκαν από τα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής και επιβλήθηκαν στην λογική σε πείσμα του υψηλού πολιτισμού που οι Αθηναίοι είχαν αναπτύξει, θυσίασε τρεις νεαρούς αιχμαλώτους Πέρσες, αριστοκρατικής καταγωγής, ως προσφορά στους «θεούς» για να του «χαρίσουν» τη νίκη. (Βλ. Πλουτάρχου, Βίοι Θεμιστοκλέους-Καμίλλου, ΧΙΙΙ. Πελοπ. 21, Αριστ., 9). Τέτοιου είδους ιστορίες, που προκύπτουν από ιδιάζουσες συνθήκες κινδύνου, γίνονται αποδεκτές ως αξιόπιστες. 'Aλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θυσία του Τρωίλου από τον Αχιλλέα στα τείχη της Τροίας, για να εξευμενίσει τον προστάτη των Τρώων θεό Απόλλωνα. Ο θάνατος του θεωρήθηκε προϋπόθεση της πτώσης της Τροίας. Αλλά και μετά την πτώση της Τροίας θυσιάζουν στον τάφο του Αχιλλέα την αδελφή του Τρωίλου, Πολυξένη, που είχε ξεφύγει του ήρωα όταν κυνηγούσε τον αδελφό της. (Βλ. σχετικά Πρόκλου Χρηστομάθεια, 108.7). Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε την πασίγνωστη θυσία της Ιφιγένειας, κόρης του Μυκηναίου βασιλιά Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, που έλαβε χώρα προ της Τρωικής εκστρατείας, με σκοπό να επιδιώξει την εύνοια των θεών υπέρ των εκστρατευόντων, την οποία αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα του και την οποία απέτρεψε την τελευταία στιγμή η θεά Άρτεμις, ανταλλάσσοντας την κόρη με μια ελαφίνα και μεταφέροντας τη στη βαρβαρική χερσόνησο της Ταυρικής, όπου ως ιέρειά της θυσίαζε τους εκεί ναυαγισμένους Έλληνες. Η θυσία της Ιφιγένειας τελικά προκάλεσε την εξολόθρευση της οικογενείας της. Βεβαίως υπάρχει και ψυχολογική ερμηνεία του γεγονότος η οποία ισχυρίζεται ότι οι Έλληνες του 6ου π. Χ. Αι. ίσως είχαν βαρεθεί κάπως τους ανθρωπόμορφους ολυμπίους θεούς τους, να είχαν κουραστεί από τις δικές τους αντανακλάσεις στον καθρέφτη της μυθολογίας, είτε αυτές οι εικόνες ήταν παραμορφωμένες, είτε φωτοστεφανωμένες. Για ρητό τους είχαν το «Γνώθι σ’αυτόν», αλλά στην πηγή της αυτογνωσίας ποτέ καμιά ανθρώπινη ψυχή δεν έσβησε τη δίψα της. Με το Διόνυσο, θεό των δένδρων και των φυτών όπως και της ανθρώπινης ζωής, επιτεύχθηκε «η επιστροφή στη φύση», το σπάσιμο των δεσμών, των περιορισμών και των αποκρυσταλλώσεων, η επιθυμία για τη ζωή των συναισθημάτων μάλλον παρά της λογικής, μια υποτροπή μπορούμε να πούμε στο ζωώδες πάθος. Πουθενά δε φαίνεται καλύτερα αυτή η «επιστροφή στην φύση» από ότι στις «Βάκχες» του Ευριπίδη. (Βλ. «Βάκχες» και G. Murray, Euripides, XVII). Έτσι οι Έλληνες συχνά ακολούθησαν τους Ορφικό-διονυσιακούς θιάσους και επιδόθηκαν στην τελετουργία της Ωμοφαγίας.
Διονυσιακή και Ορφική Ωμοφαγία
Είδαμε μέχρι τώρα σε γενικές γραμμές το μύθο και τη «θεολογική» θεμελίωση του καθώς και η τέλεση της ωμοφαγικής πρακτικής. Δε γνωρίζουμε επακριβώς αν στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια ο μύθος υπήρχε παράλληλα με την ωμοφαγική πρακτική ή δημιουργήθηκε ακριβώς για να τη δικαιολογήσει, ή αν αντίθετα η ωμοφαγία προήλθε ακριβώς από το μύθο. Οι γνώμες διίστανται. Το σίγουρο είναι ότι στην ιστορία της Ορφικό-διονυσιακής λατρείας το ένα συμπληρώνει ή αιτιολογεί το άλλο. Δε θα ασχοληθούμε εδώ με αυτό το ζήτημα. Θέλουμε, όμως, μολονότι δεν περιγράφουμε ολόκληρη την ιστορία της λατρείας του Διόνυσου, να σημειώσουμε ότι πρέπει να γίνει μια διαφοροποίηση μεταξύ των μυστηρίων του Διόνυσου, τα οποία φυλάσσονταν για τους μύστες μόνο, και της δημόσιας λατρείας του. Είναι φυσικό οι προσωπικές σχέσεις των μυστών με το πνεύμα να παίρνουν τη μορφή μυστηρίου και να εκφράζονται με τελετουργικά που αφορούν την αδελφότητα και όχι τη δημόσια λατρεία. Πέρα από εκείνα τα δημόσια μεγάλα τελετουργικά του Διόνυσου, τα τελετουργικά μύησης και η Ωμοφαγία είναι μυστικά. Αλίμονο στον ασεβή που παρίσταται χωρίς να έχει το δικαίωμα, σπρωγμένος από την περιέργεια! Στις γιορτές μύησης που εξασφάλιζαν την περιοδική υποδοχή των μελών στην κοινότητα, γινόταν επίκληση του θεού για τους μύστες και τους υποψηφίους στη μύηση. Εκείνοι μεταξύ τους θα το δεχθούν, θα κυριαρχηθούν από αυτό, θα κυριαρχήσουν σε αυτό και θα το φάνε. Και καταλαβαίνουμε παρόμοια γιατί ο θεός ενσωματώνεται στους Βάκχους και στις Μαινάδες, στους ιερείς και στις ιέρειες. Τούτη η «θεοφάνια» και «θεοφαγία» όμως δεν είχε καμία σχέση με τις δημόσιες τελετουργίες και τον πολύ λαό, τους αμυήτους και πρέπει να επισημάνουμε αυτόν τον διαχωρισμό. Παρότι η δημόσια λατρεία του Διόνυσου φαίνεται πως ήταν οργιαστική και μυστηριώδης και ότι ασκείτο μέσα από έναν ενθουσιασμό θορυβώδη και παραληρηματικό ωστόσο όντας εισηγμένη στις ελληνικές πόλεις, έγινε κάπως μετρημένη και φρόνιμη. Μόνο στις μεταξύ τους νυχτερινές τελετουργίες οι αδελφότητες των Θυιάδων ή των Βακχών αφήνονταν βορρά όλων των εκρήξεων και ξεσπασμάτων μιας άγριας παραφροσύνης. Από εκεί προέρχονται και σκηνές, όπως αυτή που είδαμε πιο πάνω να περιγράφει ο Πλούταρχος.
Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι τα μυστήρια του Ορφέα διακρίνονται από εκείνα του Διόνυσου, λόγω της ιδιαίτερης ανάπτυξης εκ μέρους των ορφικών θιάσων της διδασκαλίας και του τελετουργικού τους. Λέγεται ότι ο Ορφέας ηθικοποίησε και μετουσίωσε την οργιαστική λατρεία του Διόνυσου, καταργώντας την κρεοφαγία. Τούτο σημαίνει σε κάθε περίπτωση ότι τα ορφικά μυστήρια απέρριψαν παντελώς την τελετουργική Ωμοφαγία, την τόσο βασική στα μυστήρια του Διονύσου. Παρόλα αυτά η Ωμοφαγία συνεχίζει να συναντάται και στους ορφικούς θιάσους, έστω και ως εξαίρεση των τελετουργικών της ορφικής μύησης. Ας δούμε, λοιπόν, πώς εξηγείται αυτή η αντίφαση. Είναι βεβαίως σίγουρο ότι η ορφική πειθαρχία απαγόρεψε κάθε χρήση κρέατος και ότι οι θιασώτες του Ορφισμού είναι φυτοφάγοι. (Ευριπίδους, Ιππόλυτος). Η απαγόρευση της κρεοφαγίας στους Ορφικούς ήταν αποτέλεσμα μιας συνετής θεωρίας, ένα συμπέρασμα θεμελιωμένο σε μια θεολογική πίστη. Το αίτιο αυτής της απαγόρευσης μπορεί να αναζητηθεί στη διδασκαλία της μετεμψύχωσης, την οποίαν αποδέχονταν οι ορφικοί λάτρες. Αν οι άνθρωποι μπορούν να επαναγεννηθούν στα σώματα κάποιων ζώων, οποιοσδήποτε σκοτώνει και τρώει ένα ζώο, κινδυνεύει να σκοτώσει και να φάει το ταίρι ή τους προγόνους του. Όσον αφορά ωστόσο την τελετουργία της Ωμοφαγίας που διατηρήθηκε στην ορφική μύηση, θα μπορούσε να υποτεθεί ότι περί του θυσιασμένου ζώου, είτε αυτό ήταν ταύρος, νεογέννητο δορκάδος ή ερίφιο, πιστευόταν πως εξαιτίας του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα της σχέσης του με τη θεότητα, δεν μπορούσε να φιλοξενήσει έναν κοινό θνητό. Εφόσον μόνο οι εκλεκτοί του Διόνύσου παίρνουν μέρος στη «θεοφαγία» του Διόνυσου-ταύρου μέσω του τελετουργικού της Ωμοφαγίας και κατά συνέπεια στη σωτηρία δεν κινδυνεύουν να φάνε κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο που έχει μετενσαρκωθεί. Έτσι εκπληρώνεται στους Ορφικούς μέσω της Ωμοφαγίας κατά τη μυησή τους η αναγκαιότητα μιας οικονομίας της σωτηρίας ακριβώς. Ο Διόνυσος-Ζαγρέας του οποίου τις σάρκες νόμιζαν πως έτρωγαν, όταν καταβρόχθιζαν τις σάρκες του ταύρου, πίστευαν ότι γέμιζε τις ψυχές τους και τους έδινε την θεϊκή αθανασία.
Στην πολιτισμένη Αθήνα η τελετή της ωμοφαγίας μπορεί να ήταν γνωστή, αλλά δεν πρέπει να τελείτο τακτικά, τουλάχιστον στους κύκλους των Διονυσιακών. Μπορεί σε μέρη όπως η Θράκη οι Βάκχες να διαμέλιζαν ένα τράγο ή στην Κρήτη να συνηθιζόταν η ωμοφαγία ταύρων, όμως για τα πολιτισμένα ήθη των Αθηναίων κάτι τέτοιο ήταν αρκετά αποτρόπαιο και αποδοκιμαστέο. Ο πολιτισμένος άνθρωπος απέχει, κατά κανόνα, από την ωμοφαγία. O μέσος άνθρωπος δεν επιτρέπει στον εαυτό του να συνειδητοποιήσει σκέψεις ή αισθήματα που δε συμβιβάζονται με τα πρότυπα του πολιτισμού του, για αυτό και τα καταστέλλει ή τα απωθεί. Σε ένα πολιτισμό που έχει περάσει από το στάδιο της οπισθοδρόμησης σε ένα πνευματικό-προοδευτικό προσανατολισμό, οι παράγοντες που αντιπροσωπεύουν το σκοτάδι μένουν στο ασυνείδητο. Όμως, ο άνθρωπος σε κάθε πολιτισμό έχει μέσα του όλες τις δυνητικές προδιαθέσεις: είναι ο αρχαϊκός άνθρωπος, το θηρευτικό ζώο, ο κανίβαλος, ο ειδωλολάτρης και επίσης το ον που είναι ικανό για λογική σκέψη, για αγάπη, για δικαιοσύνη. Η συνείδησή του, που αντιπροσωπεύει τον κοινωνικό άνθρωπο, μαζί τους περιστασιακούς περιορισμούς που θέτει η ιστορική πραγματικότητα στην οποία συμβαίνει να ζει το άτομο, τον ωθεί να απωθεί δυνητικές προδιαθέσεις που ελλοχεύουν στο ασυνείδητο αλλά δε γίνονται αποδεκτές από τα κοινωνικά δεδομένα.
Ο Αριστοφάνης, διακωμωδώντας την τελετή της ωμοφαγίας, φανερώνει ότι οι Αθηναίοι γνώριζαν μεν την τελετή, αλλά την αποδοκίμαζαν. Στην τολμηρή πρόρρηση των «Βατράχων», οι αμύητοι διατάζονται να αποσυρθούν και μεταξύ αυτών εκείνοι που «μήτε ποτέ μυήθηκαν από τον ταυροφάγο Κρατίνο να τελέσουν τα Βακχεία». Η λατρεία του Διόνυσου της «ωμής σάρκας» θα πρέπει να είχε περιέλθει σε αχρηστία στην Αθήνα του Περικλή. Εξάλλου ένας αλλόφρων θεός, ένας «ωμάδιος» ή «ωμιστής» Διόνυσος υπάρχει μόνο όταν υπάρχει ο κόσμος που εκφράζεται μέσω αυτού, ένας κόσμος σε μια κατάσταση μανίας, καταστροφικής ή δημιουργικής, την οποία εκείνος εκπροσωπεί. Αλλιώς περνά στην αφάνεια, μέχρι που ο κόσμος να τον ξανακαλέσει πάλι στο προσκήνιο.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ευριπίδης, Βάκχαι.
Πορφύριος, Περί αποχής εμψύχων.
Πλούταρχος, Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων.
W. F. Otto, Διόνυσος, μύθος και λατρεία,
Κ. Κερένυι, Η μυθολογία των Ελλήνων, εκδ. Εστίας, Αθήνα 1975
W. Burkert, Ελληνική μυθολογία και τελετουργία, σελ., 97.
J. Frazer, The Golden Bough, Mc Millan co., New York 1947.
Farnell, Cults of the Greek States.
Harrison J.E., Ορφικά μυστήρια, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Harrison J.E., Ορφική Φιλοσοφία, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Harrison J.E., Διόνυσος, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Η ωμοφαγία αποτελούσε στην αρχαιότητα μια από τις βασικότερες τελετουργίες των Ορφικό-διονυσιακών εκστατικών μυστηρίων. Όπως δηλώνει και η ίδια η λέξη, επρόκειτο για την πρακτική βρώσhς ωμού κρέατος, η οποία στις μυστηριακές λατρείες είχε τελετουργικό χαρακτήρα.
Ως τελετουργική συνήθεια, βεβαίως, έκανε την εμφάνιση της σε πολύ αρχαιότερους χρόνους. Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες μάλιστα η τελετουργία αυτή στις αρχές της εμφάνισής της απαιτούσε την θυσία ανθρωπίνου θύματος. Παρακάτω θα εξετάσουμε και αυτήν την εκδοχή.
Αίτιο της τελετουργίας της Ωμοφαγίας, κατά την επικρατούσα άποψη, ήταν η πεποίθηση του ανθρώπου ότι καταναλώνοντας το ωμό κρέας του θύματος της θυσίας οικειοποιείτο τη δύναμη και τις ιδιότητές του. Εξάλλου, όπως είναι γνωστό, η ιδέα του ότι ο άνθρωπος μπορεί να ενσωματώσει ένα πράγμα τρώγοντας το ή πίνοντας το, είναι πολύ παλιά. Πρόκειται για έναν αρχαϊκό τρόπο απόκτησης και μια μορφή εκδήλωσης του «έχειν». Τρώγοντας ένα ιερό ζώο, τον ταύρο-Διόνυσο, αποκτά τη θεϊκή ουσία που συμβολίζει το ζώο. Πρόκειται περί της συμβολικής και μαγικής ενσωμάτωσης. Αν ο άνθρωπος πιστεύει ότι έχει ενσωματώσει την εικόνα ενός θεού, η εικόνα αυτή δεν μπορεί ποτέ πια να αποσπαστεί ή να αποβληθεί. Πρόκειται δηλαδή για μια συμβολική κατοχή που επιτυγχάνεται μέσω της βρώσης.
Παρόλα αύτα, όσον αφορά στη συγκεκριμένη ωμοφαγία των Ορφικό-διονυσιακών μυστηρίων, υπάρχει και μια αντίθετη άποψη, η άποψη που υποστηρίζει ο Βάλτερ Όττο (Διόνυσος), σύμφωνα με την οποία η τελετή της Ωμοφαγίας δεν ερμηνεύεται ως μυστηριακή θυσία που υποτίθεται ότι μεταβιβάζει σε εκείνον που την εκτελεί την ισχύ του θανατωμένου θεού. Το πνεύμα του μύθου, καθώς και της τελετής που τον αναπαριστά, λέει ο Όττο, είναι ότι ο θεός, ο Διόνυσος–Ζαγρεύς, ο «μεγάλος κυνηγός», δοκιμάζει ο ίδιος την φοβερή του πράξη, δηλαδή γίνεται ο ίδιος θήραμα. Ο Διόνυσος-Ζαγρέας πεθαίνει κατακερματιζόμενος από τις Μαινάδες και ανασταίνεται ξανά συμβολίζοντας τον ετήσιο θάνατο και τη βλάστηση της φύσης. Πρόκειται για ένα τελετουργικό που έχει τις ρίζες του στις τελετές της άνοιξης και της βλάστησης.
Ο μύθος στον οποίον αναφέρεται ο Όττο είναι εκείνος του διαμελισμού του Διόνυσου-Ζαγρέα, μύθος θεμελιώδης και βασικός της Ορφικό-διονυσιακής λατρείας, ο οποίος έκανε την εμφάνιση του ταυτόχρονα με τη συγκεκριμένη τελετή και της έδωσε τη δυνατότητα να πάρει καθαρά πλέον το χαρακτήρα της «θεοφαγίας».
Σύμφωνα με αυτόν το μύθο ο Διόνυσος-Ζαγρέας, γιος του Δία και της Σεμέλης, όταν ήταν παιδί ακόμα, έπεσε θύμα των απεσταλμένων από τη θεά Ήρα Τιτάνων, οι οποίοι αφού με δόλιο τρόπο τον παρέσυραν μακριά από τις τροφούς του, τον διαμέλισαν και κατεβρόχθισαν τις σάρκες του. Μόλις την τελευταία στιγμή η θεά Δήμητρα κατάφερε να σώσει την καρδιά του και να την παραδώσει στο Δία, ο οποίος και τον ανάστησε. Στην πραγματικότητα, η διαφύλαξη της καρδιάς πρέπει να ήταν συνδεδεμένη με την ανάσταση του θεού, επειδή ο μύθος είναι ξεκάθαρος. Ο Ζευς τιμώρησε τους Τιτάνες για αυτή την αποτρόπαια πράξη, κατακαίγοντάς τους με τους κεραυνούς του. Από τις στάχτες τους κατόπιν δημιουργήθηκε το ανθρώπινο γένος το οποίο σύμφωνα με τον Πλάτωνα φέρει ως είδος «προπατορικού αμαρτήματος» εκ της καταγωγής του την «θεοκτονία» και την «θεοφαγία» του Διονύσου-Ζαγρέα.
Η ορφική διδασκαλία, παρόμοια με τη θεοσοφία της Ινδίας, ανήγαγε στην τάξη του δογματικού συστήματος την παλιά πίστη στη μετενσάρκωση των νεκρών. Έτσι, ο μύθος του Ζαγρέα επανερμηνεύθηκε στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια ως πραγματική θεωρία του προπατορικού αμαρτήματος και της εξαγοράς. Οι άνθρωποι γεννήθηκαν από την στάχτη των Τιτάνων, που είχαν καταβροχθίσει τον Ζαγρέα. Συνεπώς είναι ένοχοι, καθώς και εκείνοι από τους οποίους προέρχονται. Ωστόσο, η στάχτη των Τιτάνων περιέχει και την ουσία της θεϊκής υπάρξεως την οποία εκείνοι έφαγαν. Από εκείνη τη θεϊκή ύπαρξη στους ανθρώπους έμεινε και μια θεϊκή σπίθα. Η μύηση και το πολίτευμα της Ορφικό-διονυσιακής ζωής στοχεύει στην απελευθέρωση αυτού του θεϊκού στοιχείου μέσω της πλήρους απόκτησης της μακαρίας αθανασίας. Από το γήινο στοιχείο, το «τιτανικό», πρέπει να αποσπαστεί το ουράνιο και αθάνατο στοιχείο, το «διονυσιακό» που προέρχεται από τον Ζαγρέα.
Μεταξύ των δύο αντιθέτων αυτών στοιχείων που συνυπάρχουν ταυτόχρονα στην ανθρωπίνη φύση διεξάγεται ένας αμείλικτος και συνεχής αγώνας. Ένας αγώνας μεταξύ του καλού και του κακού, όπου άλλες φορές υπερτερεί το «τιτανικό» και άλλες το «διονυσιακό» στοιχείο. Ο άνθρωπος προκειμένου να κατανικήσει το «τιτανικό» στοιχείο προσπαθεί να ενωθεί με το θεό-Διόνυσο και να ενισχύσει το ενυπάρχον σε αυτόν «θεϊκό» στοιχείο.
Ο μόνος τρόπος που μπορεί να πετύχει την ενίσχυση και την εδραίωση του θεϊκού στοιχείου είναι να γίνει Βάκχος, να μυηθεί δηλαδή στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια και να λάβει μέρος στα θυέστεια δείπνα, στα βακχικά ωμοφαγικά γεύματα που γίνονταν συνήθως νύχτα. Εκεί τρώγοντας τις ωμές σάρκες του ταύρου-Διονύσου ενώνεται με τον θεό του και κατανικά το «τιτανικό», γήινο στοιχείο που τον κρατά δεμένο με την ύλη. Τώρα πια όμως πρόκειται για μια ένωση με έναν Διόνυσο που έχει παύσει να είναι ένας θεός της βλάστησης και της άνοιξης και έχει πάρει το χαρακτήρα του θεού της σωτηρίας και της αθανασίας. Για ένα Διόνυσο που έχει, εν μέρει, εγκαταλείψει τα παλιά κυρίαρχα σύμβολα του, τον κισσό και το κλήμα, (τα οποία ωστόσο κάνουν την εμφάνιση τους έστω και δευτερευόντως στις Ορφικό-διονυσιακές λατρευτικές τελετές), και εμφανίζεται πλέον ως ταύρος, ως ερίφιο ή ζαρκάδι.
Η Ωμοφαγία ως επιταγή του Διονύσου.
Κατόπιν «θεϊκής» επιταγής η Ωμοφαγία αποτελεί το ουσιώδες τελετουργικό των Ορφικό-διονυσιακών μυστηρίων. Ο ίδιος ο Διόνυσος καλεί τους μύστες να λάβουν μέρος σε αυτή την «ωμοφάγο δίαιτα» των σαρκών του θυσιασμένου ταύρου. Και είναι εξαιτίας αυτής της τελετής που ο Διόνυσος-Ζαγρέας παίρνει το όνομα «Ωμέστης» ή «Ωμάδιος», που σημαίνει αυτόν που τρώει ωμό κρέας. «Τι ευτυχία καταλαμβάνει τον Διόνυσο», λέει ο χορός στην αρχή των «Βακχών» του Ευριπίδη, «όταν στην κορυφή του βουνού, στο τέλος της πορείας των θιάσων, αφήνεται να πέσει στη γη! Ντυμένος με την ιερή νεβρίδα, επιθυμώντας το πιει το αίμα του ταύρου και να καταβροχθίσει το ωμό κρέας, αυτός ορμά προς τα βουνά της Φρυγίας ή της Λυδίας!» Οι επιθυμίες που αποδίδονται στον Διόνυσο είναι εκείνες των ιερειών του. Το θύμα τους συχνά μπορούσε να είναι ένας ταύρος, επειδή ο Διόνυσος προσωποποιείται και από τον ταύρο. Στην αρχαία ελληνική θρησκεία, πριν από την εμφάνιση του Διονύσου-ταύρου, με την μορφή του ταύρου εμφανιζόταν συχνά ο Ποσειδώνας, με αποτέλεσμα ο αρχαίος έλληνας λάτρης να είναι συνηθισμένος σε αυτή την εμφάνιση του θεού ως ταύρου. Αυτός είναι και ο λόγος που στις «Βάκχες» ο Διόνυσος εμφανίζεται στον Πενθέα με την ίδια μορφή. Όμως συνήθως θυσιαζόταν ένα νεογέννητο ζαρκαδιού ή ένα κατσίκι. Η νεβρίδα την οποία έφεραν οι Βάκχες ήταν το δέρμα των ζώων που καταβροχθίζονταν με αυτή την αφορμή. Ήταν εύκολο για τις γυναίκες λάτρεις να πάρουν τα ζώα της θυσίας μαζί τους και ο Ευριπίδης τις παρουσιάζει μέσα στο παραλήρημά τους να συμπεριφέρονται σε αυτά τα νεογέννητα σαν σε δικά τους παιδιά, ή μάλλον σαν σε μικρούς θεούς, τους οποίους, ευρισκόμενες σε εκστατική μανία, τους θήλαζαν πριν τους κατακερματίσουν και τους καταβροχθίσουν. Το τελετουργικό ολοκληρωνόταν τη στιγμή που άγγιζαν τον παροξυσμό του παραληρήματος, οπότε το ζώο διαμελιζόταν και καταβρόχθιζαν τις σάρκες του ωμές. Ο Ευριπίδης χωρίζει σε δύο στάδια την Ωμοφαγία. Οι Μαινάδες πρώτα ξέσχιζαν το θύμα, ενώ ευρίσκετο ακόμη εν ζωή πολλές φορές και κατόπιν έτρωγαν το κρέας του ωμό, όπως ακριβώς διηγείται ο μύθος και περί του Διονύσου-Ζαγρέα. Μεταξύ του θεού, του θύματος και της γυναίκας υπήρχε μια πολύ στενή μυστικιστική σχέση. Σύνδεσμος αυτής της σχέσης ήταν το μικρό ζαρκάδι το οποίο τρωγόταν. Για αυτόν το λόγο οι Μαινάδες φορούσαν κατόπιν και το δέρμα του. Συχνά, σχημάτιζαν στο σώμα τους με τη μορφή του τατουάζ, το μικρό ερίφιο ή το ζαρκάδι, ως απόδειξη της ιδιότητάς τους.
Οι Βάκχες
Οι Μαινάδες ή Θυϊάδες ή όπως αλλιώς αποκαλούνταν κατά τόπους οι χαρισματικές ιέρειες του Διονύσου, έπαιζαν τον κύριο ρόλο στην Ορφικό-διονυσιακή τελετή της Ωμοφαγίας. Ήταν γυναίκες αφιερωμένες στο θεό Διόνυσο, γνωστές και ως Βάκχες, και αποτελούσαν ένα είδος χαρισματικού ιερατείου της διονυσιακής λατρείας. Ο Ορφεύς αργότερα τις απέκλεισε από τα αναμορφωμένα μυστήρια του και αυτές εκδικούμενες, σύμφωνα με τον μύθο, τον εφόνευσαν. Οι Βάκχες προκειμένου να τελέσουν την Ωμοφαγία υποβάλονταν προηγουμένως σε διάφορα τελετουργικά καθαρότητος. Προετοιμάζονταν με μια νηστεία μερικών ημερών, τηρώντας ταυτοχρόνως εγκράτεια. Η σεξουαλική απαγόρευση, ως προϋπόθεση λειτουργικής καθαρότητας, δεν έγινε στην αρχή από ένα αίσθημα ηθικής λεπτότητος. Πίστευαν, μάλλον, ότι εκείνοι που επρόκειτο να εκπληρώσουν τα θρησκευτικά τους χρέη, έπρεπε να κατέχουν απαραίτητα μια φυσική αρετή αγνότητας, την οποίαν έπρεπε για κάποιο μαγικό-θρησκευτικό λόγο να διατηρούν ανέπαφη και την οποία οι σεξουαλικές σχέσεις όχι μόνον έβλαπταν αλλά και εξαφάνιζαν. Από εδώ προκύπτει η ανικανότητα λόγω «έλλειψης καθαρότητος».
Μετά την προκαθορισμένη νηστεία και τους εξαγνισμούς ακολουθούσε ο διαμελισμός του ταύρου ή όποιου θυσιαζομένου ζώου εκπροσωπούσε τον Διόνυσο και η Ωμοφαγία. Η τελετουργία της Ωμοφαγίας πρέπει από τη φύση της να περιείχε βάρβαρα στοιχεία. Ο Ευριπίδης, (Βάκχαι), μας δίνει μια πληροφορία για τη μορφή της τελετής όταν βάζει τις Μαινάδες να λένε: «αναζητώντας σφαγμένου ταύρου το αίμα, τη χαρά της ωμοφαγίας». Ο επιτόπιος διαμελισμός του σφαγμένου ζώου αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της τελετουργίας, προκειμένου να έχουν την σάρκα όσον το δυνατόν περισσότερο ωμή, επειδή το αίμα είναι ζωή. Όλα αυτά φυσικά τελούντο υπό κατάσταση εκστατικής μανίας.
Οι Βάκχες παρουσιάζονται να βρίσκονται σε μια εκστατική κατάσταση όμως το παραλήρημα τους δεν προξενείτο από την μέθη. Μια απόδοση του εκστατικού παραληρήματος των Μαινάδων στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων οίνου θα ήταν μια πολύ απλοϊκή και αβασάνιστη ερμηνεία. Σε αυτό το εκστατικό παραλήρημα μπορούσαν να φτάσουν μέσω των τελετουργικών χορών, των τραγουδιών και των κραυγών που ακολουθούσαν την προκαταρκτική νηστεία. Σκοπός όλων αυτών των τελετουργικών δεν ήταν να ρυθμίζει την πορεία της φύσης, όπως συνέβαινε σε άλλα λατρευτικά δρώμενα, αλλά να ενσωματώνει σε ορισμένα άτομα το πνεύμα που δρα στην φύση και του οποίου φορείς γίνονταν αυτά τα άτομα. Έτσι συμβαίνει αυτό το παραλήρημα να προκαλείται οργανωμένα κατά τρόπο τελετουργικό, στο μέτρο στο οποίο η τρέλα μπορεί να ρυθμίζεται. Στο σημείο αυτό ακριβώς βρίσκεται και η ερμηνεία της εκστάσεως τους. Επρόκειτο καθαρά περί περιπτώσεων καταληψίας, πολύ γνωστών στην παγκόσμια θρησκευτική πρακτική οι οποίες προκαλούνταν με την τέλεση διαφόρων μυστικιστικών τελετουργικών. Η Μαινάδα καταλαμβάνεται από το πνεύμα και η διείσδυση του πνεύματος στον άνθρωπο θα μεταφραστεί με μια κρίση τρέλας που θα εκληφθεί ως μια εκδήλωση του πνεύματος του ίδιου και που θα επαναληφθεί όταν τα μέλη της αδελφότητας θα συγκεντρώνονται όταν για να τελέσουν τις τελετουργίες τους. Ο διχασμός και ακολούθως η υποκατάσταση της προσωπικότητας εμφανίζεται στο παραλήρημα της Μαινάδος. Αυτός ήταν και ο λόγος που οι αρχαίοι τις σέβονταν ως εμφορούμενες από κάποιο μεταφυσικό πνεύμα. Οι Μαινάδες δρούσαν αλλόφρονες υπό την επήρρεια του πνεύματος που τις είχε καταλάβει. Από το σημείο αυτό και μετά ήταν ικανές για κάθε πράξη όσο αποτρόπαια και να φαντάζει αυτή. Αυτό γινόταν χωρίς να υπάρχει ανάγκη κατανάλωσης μιας μεγάλης ποσότητας κάποιου μεθυστικού ηδύποτου. Ο Διόνυσος δεν ήταν πάντα ο θεός του οίνου, και τα μυστήρια υπήρχαν πιθανώς, πριν αυτός να γίνει ένας τέτοιος θεός. Το φυτό του Διονύσου ήταν στην αρχή ο κισσός και οι Θυιάδες έθεταν στα κεφάλια τους στεφάνια από κισσό. Μασούσαν φύλλα κισσού και έλεγαν ότι με τον τρόπο αυτό έμπαινε σε αυτές το βίαιο πνεύμα το οποία τους προκαλούσε τον ενθουσιασμό. Για να ερμηνευθεί αυτή η επίδραση του κισσού στη καταληψία πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι το πνεύμα του Διόνυσου βρισκόταν στη φύση ενσωματωμένο σε ένα ορισμένο είδος, στον κισσό εν προκειμένω, περί του οποίου πιστευόταν ότι περιείχε και τις ιδιότητες του θεού. Η απορρόφηση του πνεύματος από τον άνθρωπο θα πραγματοποιηθεί αν ο άνθρωπος φάει το ζωντανό φυτό ή το ζωντανό ζώο στο οποίο κατοικεί το πνεύμα. Ορίστε, λοιπόν, ο λόγος για τον οποίον οι μύστες του Διόνυσου μασούσαν κισσό και ξέσχιζαν με τα δόντια νεογέννητο ζαρκάδι, που εκπροσωπούσε τον Διόνυσο, ή τον ταύρο που εκπροσωπούσε τον Ζαγρέα.
Οι Βάκχες κρατούσαν στα χέρια τη μακριά ράβδο τους, το Θύρσο, στολισμένο στην κορυφή με κισσό. Κάποιες κρατούσαν στα χέρια φίδια. Για τους αρχαίους συγγραφείς η «θεϊκή» μανία τους πρόσθετε «θεϊκές» δυνάμεις. Ο Ευριπίδης λέει χαρακτηριστικά στις «Βάκχες» του: «Μία από αυτές έπαιρνε το θύρσο και χτυπούσε το βράχο, από τον οποίον ανάβλυζε μια πηγή με καθαρό νερό. Μια άλλη έβαζε τη βέργα στη γη και ο θεός έκανε να φανερώνεται ένα ποτάμι κρασί. Εκείνες που ήταν διψασμένες για το λευκό ηδύποτο, δεν είχαν παρά να παρά να σκαλίσουν τη γη με την άκρη των δακτύλων τους και αμέσως το γάλα έρεε σε κύματα. Ενώ από τους θύρσους τους, στους οποίους ήταν τυλιγμένοι κισσοί, έσταζαν σταγόνες από γλυκό μέλι.» Όλα αυτά φάνταζαν αληθινά στα μάτια των κατειλημμένων γυναικών. Ο αγγελιαφόρος του Πενθέα τις είδε να ξεσχίζουν μανιασμένες το κοπάδι κάποιων βοσκών και να τρέπουν σε φυγή τους κατατρομαγμένους άνδρες, χωρίς να τους αφαιρέσουν τα όπλα με τα οποία οι βοσκοί ήθελαν να τις χτυπήσουν. (Ευριπίδης, Fr. 475, 12, «Ωμοφάγους δίαιτας», «τους τα ωμά κρέατα μερίζοντας και εσθίοντας»). Ο Ευριπίδης στις «Βάκχες» παρουσιάζει το Διόνυσο να εμφανίζεται στον Πενθέα ως μαινόμενος ταύρος και να τον οδηγεί μαγεμένο προς την καταστροφή του στο βουνό του Κιθαιρώνα. Στο τέλος, τη στιγμή του μεγαλύτερου κίνδυνου, οι Βάκχες καλούν το θεό τους να εμφανιστεί ως ταύρος και να πάρει εκδίκηση. («Βάκχες», 1017, «φάνηθει ταύρος ή πολύκροτος ιδείν δράκων ή πυριφλέγων οράσθαι λέων»). Σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Ευριπίδη, οι λάτρεις του Διόνυσου, αφού έπεφταν σε έκσταση, κομμάτιαζαν το ζώο και έτρωγαν τα κομμάτια του.
Στον Πλούταρχο (Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων, XIV 3) βρίσκουμε μια παρόμοια παράξενη διήγηση για τις Θυιάδες των Δελφών, τις οποίες το εξαγριωμένο παραλήρημα τους τις οδήγησε, χωρίς αυτές να το καταλάβουν, στην πόλη της Άμφισσας και όπου, συντριμμένες από την κούραση και με το μυαλό ακόμα χαμένο, ξαπλώθηκαν φύρδην-μίγδην στην δημόσια πλατεία της πόλης, τα μεσάνυχτα.
Ο θρησκευόμενος Πλούταρχος τρομαγμένος μπροστά σε μια τόσο βάρβαρη τελετουργία, διαμαρτύρεται και περιγράφοντας τη, τη διακρίνει και εκείνος σε δύο πράξεις: «το διαμελισμό και την ωμοφαγία» τις οποίες και συνδέει μεταξύ τους. Λέει χαρακτηριστικά περιγράφοντας την τελετή: «Υπάρχουν ορισμένες τελετές και θυσιαστικές τελετουργίες καθώς και άτυχες και ζοφερές ημέρες, κατά τις οποίες λαμβάνουν χώρα ωμοφαγίες και διαμελισμοί και νηστείες και στηθοχτυπήματα και επίσης επαίσχυντοι λόγοι, αναφορικά με πράγματα ιερά και μανία και κραυγές που υψώνονται με ένα δυνατό ήχο και το λαιμό να κινείται πέρα-δώθε». Τα λόγια του Πλουτάρχου ερμηνεύονται ως σχολιασμός του υπό συζήτηση ορφικού-διονυσιακού τελετουργικού. Υπάρχει σε αυτό η νηστεία, το τρομερό ωμοφαγικό γεύμα και αναγνωρίζεται το πρωτόγονο στοιχείο, αλλά δεν επισημαίνεται όμως η σωτηρία χάρη του ενθουσιασμού και της μυστηριακής σημασίας του δρώμενου.
Ωμοφαγία και ανθρωποθυσία
Προχωρώντας ακόμα πιο πέρα από τον Πλούταρχο ο νεοπλατωνικός Πορφύριος αναφέρει ότι σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει κάποιος άλλος συγγραφέας και την οποία γνωρίζει και ο ίδιος, στην Χίο «υπήρξε ο Διόνυσος, ο αποκαλούμενος «ωμάδιος» ή «ωμοφάγος» και απαιτούσε ως θυσία το διαμελισμό ενός ανθρώπου.» (Περί αποχής εμψύχων, ΙΙ, 56, «έθυον δε και εν Χίω τω ωμαδίω Διονύσω άνθρωπον διασπώντες και εν Τενέδω ως φησίν Εύελπις ο Καρύστιος.») Ίσως η πρωτόγονη μορφή αυτής της τελετής να συνδεόταν και με την ανθρωποθυσία. (Βλ. J. Frazer, The Golden Bough, όπου κάνει λόγο για αυτή την τελετή).
Βέβαια, εδώ αναφέρεται πλέον ξεκάθαρα ανθρωποθυσία και όχι θυσία ζώου. Υπό αυτές τις συνθήκες της εκστατικής μανίας και της παραληρηματικής κατάληψης των Μαινάδων δε μας εκπλήσσει η επισήμανση κάποιων ανθρωποθυσιών και του τελετουργικού κανιβαλισμού στη λατρεία του Διόνυσου. Οι σχετικές μαρτυρίες δεν πρέπει να παραμεριστούν, με μια κατηγορηματική άρνηση αν και δεν αφορούν με άμεσο τρόπο στα μυστήρια. Αναφερόμαστε σε κάποιούς μυθικούς θρύλους, όπως είναι αυτός των θυγατέρων του Μινύα από τον Ορχομενό. Τιμωρώντας τις ο Διόνυσος τις έκανε να χάσουν τα μυαλά τους και εκείνες στο παραλήρημά τους και επιθυμώντας ανθρώπινο κρέας, έριξαν κλήρο και τράβηξαν στην τύχη μεταξύ τους εκείνη που θα τους έδινε το παιδί που θα έτρωγαν. Έτσι συνέβη ο γιος της Λευκίππης, ο Ίππασος, να ξεσχιστεί και να καταβροχθισθεί σαν το νεογέννητο της δορκάδας των Βακχών. Από εδώ, από αυτόν τον μύθο και σε ανάμνηση του εγκλήματος που έκαναν άλλοτε οι μητέρες τους, προέρχεται και η συνήθεια ο ιερέας του Διονύσου, στη γιορτή του θεού, να ακολουθεί τις Βάκχες καταδιώκοντάς τις και ονομάζοντας τις Ολεϊένες. Ωστόσο, ο μύθος δεν είναι παρά μύθος. Στεκόμαστε όμως σε αυτόν γιατί αφ' ενός μας ερμηνεύει το τελετουργικό της καταδιώξεως των Ολεϊενών από κάποιον ιερέα, αλλά και γιατί αυτός υπονοεί κάτι τρομερό: Ήταν πιθανόν σε πολύ παλιούς καιρούς, τα παιδιά να κατασπαράσσονταν στα αλήθεια σαν ερίφια από κάποιες γυναίκες παραδομένες στη «θεϊκή» μανία του Διόνυσου. Η παραφροσύνη τους καθιστούσε εύκολη κάθε ακρότητα.
Αλλά και ο μύθος του Πενθέως που ήδη αναφέραμε, και από τον οποίον ο Ευριπίδης εμπνεύσθηκε τις «Βάκχες», φαίνεται να ήταν συνδεδεμένος, στην πρωταρχική του μορφή, όχι μόνο με μια σφαγή, με κάποιον τελετουργικό φόνο, αλλά και με ένα τελετουργικό ανθρώπινης ωμοφαγίας, της οποίας το θύμα ήταν ο ιερέας του Διονύσου. Η καταδίωξη των Βακχών του Ορχομενού από κάποιον ιερέα δεν αποτελούσε απλά αναπαράσταση. Ο ιερέας είχε το δικαίωμα και αναμφισβήτητα αρχικά είχε και την υποχρέωση, να φονεύει εκείνη τη Μαινάδα η οποία έμενε τελευταία και μπορούσε να τη φτάσει. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι την εποχή του τούτη η ιεροπραξία τελείτο ακόμα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο υπερβολικός ζήλος έφερνε ατυχία στο δολοφόνο-ιερέα.
Το τελετουργικό αυτό είναι πολύ παλιό και θεμελιώνεται στο μύθο του Λυκούργου, όπως μας τον αφηγείται η Ιλιάδα. Σύμφωνα με αυτόν το μύθο ο γιος της Δρυάδος, ο ατρόμητος Λυκούργος, δεν έζησε πάρα πολύ, επειδή καταφρόνησε τους θεούς που έχουν την κατοικία τους στους Ουρανούς. Κάποια μέρα ακολούθησε στο ιερό βουνό Νύσα τις τροφούς του Διόνυσου που παραληρούσαν. Εκείνες, χτυπημένες απο το τσεκούρι του δολοφόνου Λυκούργου, πέταξαν τους θύρσους τους χάμω. Κατατρομαγμένος ο Διόνυσος ρίχτηκε στα κύματα της θάλασσας και η Θέτις δέχθηκε στους κόρφους της το θεό που έτρεμε, επειδή οι απειλές του Λυκούργου τον φόβισαν υπερβολικά. Τότε οι θεοί, που ζουν στην ηρεμία, εξοργίστηκαν με το θνητό και ο γιος του Κρόνου του πήρε την όραση. Ο ιερέας του Ορχομενού αναπαριστνειά με βάση τούτον το μύθο τον Λυκούργο καταδιώκοντας τις ιέρειες του Διόνυσου. Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, το γεγονός ότι σε αυτή την περίπτωση ο θεός δεν τρώγεται από τις Βάκχες αλλά πέφτει στη θάλασσα. Όμως, ούτε τα τελετουργικά αυτά δεν είναι συνδεδεμένα άμεσα με τα μυστήρια και τις μυήσεις. Παραμένει όμως η διαπίστωση ότι, μέσω της μίας ή της άλλης από τις αναφερθείσες μορφές, με το φόνο ενός ιερέα ή το φόνο κάποιων Βακχίδων, η ανθρωποθυσία έπαιζε πιθανώς σημαντικό ρόλο στη λατρεία του Διόνυσου. Σε αυτές τις περιπτώσεις το θύμα προσωποποιούσε σε ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το θεό.
Με όλα αυτά θα θέλαμε, λοιπόν, να επισημάνουμε ότι όσο αποτρόπαιο και αν φαίνεται κάποιο τελετουργικό ανθρωποθυσίας, όσο και να μην αποτελούσε συνήθεια στους αρχαίους Έλληνες, δεν τους ήταν ωστόσο κάτι εντελώς άγνωστο. Συχνά ο άνθρωπος από φόβο για το τρομερό καταφεύγει στο τρομερό. Από την ιστορία είναι γνωστό το παράδειγμα του Πέλοπα, που με τη θυσία ενός κριαριού ολοκληρωνόταν ταυτόχρονα και η ανθρωποθυσία. Επίσης, στις Πότνιες της Βοιωτίας πίστευαν ότι η θυσία αιγών στο Διόνυσο ήταν το υποκατάστατο μιας θυσίας αγοριών που τελείτο παλιότερα. Όσο και αν ήταν βάρβαρη και αδιανόητη για τις συνήθειες, τα ήθη και το πολιτισμικό επίπεδο των αρχαίων Ελλήνων η ιδέα της «ανθρωποθυσίας», ωστόσο σε οριακές στιγμές, τέτοιες όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο λαός απεγνωσμένος ζητούσε τη σωτηρία του με οποιοδήποτε τρόπο και τίμημα. Δε δίσταζε να υπακούσει τις πρωτόγονες ορμές του και να στραφεί έτσι στην ανθρωποθυσία, προκειμένου να εξευμενίσει τους «θεούς» και να εξαιτήσει από αυτούς την νίκη και κατ' επέκταση τη σωτηρία του. Αν ο άμεσος κίνδυνος ξυπνήσει το πρωτόγονο συναίσθημα του ανθρώπου τότε θα πιστέψει εκ νέου στον Διόνυσο ωμηστή. Αυτό συνέβη και προ της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ο Θεμιστοκλής, αναγκαζόμενος να υπακούσει στα πρωτογενή βάρβαρα ένστικτα του αθηναϊκού λαού, που με την προτροπή κάποιων δημαγωγών μάντεων και την ανάγκη της στιγμής αναδύθηκαν από τα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής και επιβλήθηκαν στην λογική σε πείσμα του υψηλού πολιτισμού που οι Αθηναίοι είχαν αναπτύξει, θυσίασε τρεις νεαρούς αιχμαλώτους Πέρσες, αριστοκρατικής καταγωγής, ως προσφορά στους «θεούς» για να του «χαρίσουν» τη νίκη. (Βλ. Πλουτάρχου, Βίοι Θεμιστοκλέους-Καμίλλου, ΧΙΙΙ. Πελοπ. 21, Αριστ., 9). Τέτοιου είδους ιστορίες, που προκύπτουν από ιδιάζουσες συνθήκες κινδύνου, γίνονται αποδεκτές ως αξιόπιστες. 'Aλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θυσία του Τρωίλου από τον Αχιλλέα στα τείχη της Τροίας, για να εξευμενίσει τον προστάτη των Τρώων θεό Απόλλωνα. Ο θάνατος του θεωρήθηκε προϋπόθεση της πτώσης της Τροίας. Αλλά και μετά την πτώση της Τροίας θυσιάζουν στον τάφο του Αχιλλέα την αδελφή του Τρωίλου, Πολυξένη, που είχε ξεφύγει του ήρωα όταν κυνηγούσε τον αδελφό της. (Βλ. σχετικά Πρόκλου Χρηστομάθεια, 108.7). Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε την πασίγνωστη θυσία της Ιφιγένειας, κόρης του Μυκηναίου βασιλιά Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, που έλαβε χώρα προ της Τρωικής εκστρατείας, με σκοπό να επιδιώξει την εύνοια των θεών υπέρ των εκστρατευόντων, την οποία αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα του και την οποία απέτρεψε την τελευταία στιγμή η θεά Άρτεμις, ανταλλάσσοντας την κόρη με μια ελαφίνα και μεταφέροντας τη στη βαρβαρική χερσόνησο της Ταυρικής, όπου ως ιέρειά της θυσίαζε τους εκεί ναυαγισμένους Έλληνες. Η θυσία της Ιφιγένειας τελικά προκάλεσε την εξολόθρευση της οικογενείας της. Βεβαίως υπάρχει και ψυχολογική ερμηνεία του γεγονότος η οποία ισχυρίζεται ότι οι Έλληνες του 6ου π. Χ. Αι. ίσως είχαν βαρεθεί κάπως τους ανθρωπόμορφους ολυμπίους θεούς τους, να είχαν κουραστεί από τις δικές τους αντανακλάσεις στον καθρέφτη της μυθολογίας, είτε αυτές οι εικόνες ήταν παραμορφωμένες, είτε φωτοστεφανωμένες. Για ρητό τους είχαν το «Γνώθι σ’αυτόν», αλλά στην πηγή της αυτογνωσίας ποτέ καμιά ανθρώπινη ψυχή δεν έσβησε τη δίψα της. Με το Διόνυσο, θεό των δένδρων και των φυτών όπως και της ανθρώπινης ζωής, επιτεύχθηκε «η επιστροφή στη φύση», το σπάσιμο των δεσμών, των περιορισμών και των αποκρυσταλλώσεων, η επιθυμία για τη ζωή των συναισθημάτων μάλλον παρά της λογικής, μια υποτροπή μπορούμε να πούμε στο ζωώδες πάθος. Πουθενά δε φαίνεται καλύτερα αυτή η «επιστροφή στην φύση» από ότι στις «Βάκχες» του Ευριπίδη. (Βλ. «Βάκχες» και G. Murray, Euripides, XVII). Έτσι οι Έλληνες συχνά ακολούθησαν τους Ορφικό-διονυσιακούς θιάσους και επιδόθηκαν στην τελετουργία της Ωμοφαγίας.
Διονυσιακή και Ορφική Ωμοφαγία
Είδαμε μέχρι τώρα σε γενικές γραμμές το μύθο και τη «θεολογική» θεμελίωση του καθώς και η τέλεση της ωμοφαγικής πρακτικής. Δε γνωρίζουμε επακριβώς αν στα Ορφικό-διονυσιακά μυστήρια ο μύθος υπήρχε παράλληλα με την ωμοφαγική πρακτική ή δημιουργήθηκε ακριβώς για να τη δικαιολογήσει, ή αν αντίθετα η ωμοφαγία προήλθε ακριβώς από το μύθο. Οι γνώμες διίστανται. Το σίγουρο είναι ότι στην ιστορία της Ορφικό-διονυσιακής λατρείας το ένα συμπληρώνει ή αιτιολογεί το άλλο. Δε θα ασχοληθούμε εδώ με αυτό το ζήτημα. Θέλουμε, όμως, μολονότι δεν περιγράφουμε ολόκληρη την ιστορία της λατρείας του Διόνυσου, να σημειώσουμε ότι πρέπει να γίνει μια διαφοροποίηση μεταξύ των μυστηρίων του Διόνυσου, τα οποία φυλάσσονταν για τους μύστες μόνο, και της δημόσιας λατρείας του. Είναι φυσικό οι προσωπικές σχέσεις των μυστών με το πνεύμα να παίρνουν τη μορφή μυστηρίου και να εκφράζονται με τελετουργικά που αφορούν την αδελφότητα και όχι τη δημόσια λατρεία. Πέρα από εκείνα τα δημόσια μεγάλα τελετουργικά του Διόνυσου, τα τελετουργικά μύησης και η Ωμοφαγία είναι μυστικά. Αλίμονο στον ασεβή που παρίσταται χωρίς να έχει το δικαίωμα, σπρωγμένος από την περιέργεια! Στις γιορτές μύησης που εξασφάλιζαν την περιοδική υποδοχή των μελών στην κοινότητα, γινόταν επίκληση του θεού για τους μύστες και τους υποψηφίους στη μύηση. Εκείνοι μεταξύ τους θα το δεχθούν, θα κυριαρχηθούν από αυτό, θα κυριαρχήσουν σε αυτό και θα το φάνε. Και καταλαβαίνουμε παρόμοια γιατί ο θεός ενσωματώνεται στους Βάκχους και στις Μαινάδες, στους ιερείς και στις ιέρειες. Τούτη η «θεοφάνια» και «θεοφαγία» όμως δεν είχε καμία σχέση με τις δημόσιες τελετουργίες και τον πολύ λαό, τους αμυήτους και πρέπει να επισημάνουμε αυτόν τον διαχωρισμό. Παρότι η δημόσια λατρεία του Διόνυσου φαίνεται πως ήταν οργιαστική και μυστηριώδης και ότι ασκείτο μέσα από έναν ενθουσιασμό θορυβώδη και παραληρηματικό ωστόσο όντας εισηγμένη στις ελληνικές πόλεις, έγινε κάπως μετρημένη και φρόνιμη. Μόνο στις μεταξύ τους νυχτερινές τελετουργίες οι αδελφότητες των Θυιάδων ή των Βακχών αφήνονταν βορρά όλων των εκρήξεων και ξεσπασμάτων μιας άγριας παραφροσύνης. Από εκεί προέρχονται και σκηνές, όπως αυτή που είδαμε πιο πάνω να περιγράφει ο Πλούταρχος.
Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι τα μυστήρια του Ορφέα διακρίνονται από εκείνα του Διόνυσου, λόγω της ιδιαίτερης ανάπτυξης εκ μέρους των ορφικών θιάσων της διδασκαλίας και του τελετουργικού τους. Λέγεται ότι ο Ορφέας ηθικοποίησε και μετουσίωσε την οργιαστική λατρεία του Διόνυσου, καταργώντας την κρεοφαγία. Τούτο σημαίνει σε κάθε περίπτωση ότι τα ορφικά μυστήρια απέρριψαν παντελώς την τελετουργική Ωμοφαγία, την τόσο βασική στα μυστήρια του Διονύσου. Παρόλα αυτά η Ωμοφαγία συνεχίζει να συναντάται και στους ορφικούς θιάσους, έστω και ως εξαίρεση των τελετουργικών της ορφικής μύησης. Ας δούμε, λοιπόν, πώς εξηγείται αυτή η αντίφαση. Είναι βεβαίως σίγουρο ότι η ορφική πειθαρχία απαγόρεψε κάθε χρήση κρέατος και ότι οι θιασώτες του Ορφισμού είναι φυτοφάγοι. (Ευριπίδους, Ιππόλυτος). Η απαγόρευση της κρεοφαγίας στους Ορφικούς ήταν αποτέλεσμα μιας συνετής θεωρίας, ένα συμπέρασμα θεμελιωμένο σε μια θεολογική πίστη. Το αίτιο αυτής της απαγόρευσης μπορεί να αναζητηθεί στη διδασκαλία της μετεμψύχωσης, την οποίαν αποδέχονταν οι ορφικοί λάτρες. Αν οι άνθρωποι μπορούν να επαναγεννηθούν στα σώματα κάποιων ζώων, οποιοσδήποτε σκοτώνει και τρώει ένα ζώο, κινδυνεύει να σκοτώσει και να φάει το ταίρι ή τους προγόνους του. Όσον αφορά ωστόσο την τελετουργία της Ωμοφαγίας που διατηρήθηκε στην ορφική μύηση, θα μπορούσε να υποτεθεί ότι περί του θυσιασμένου ζώου, είτε αυτό ήταν ταύρος, νεογέννητο δορκάδος ή ερίφιο, πιστευόταν πως εξαιτίας του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα της σχέσης του με τη θεότητα, δεν μπορούσε να φιλοξενήσει έναν κοινό θνητό. Εφόσον μόνο οι εκλεκτοί του Διόνύσου παίρνουν μέρος στη «θεοφαγία» του Διόνυσου-ταύρου μέσω του τελετουργικού της Ωμοφαγίας και κατά συνέπεια στη σωτηρία δεν κινδυνεύουν να φάνε κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο που έχει μετενσαρκωθεί. Έτσι εκπληρώνεται στους Ορφικούς μέσω της Ωμοφαγίας κατά τη μυησή τους η αναγκαιότητα μιας οικονομίας της σωτηρίας ακριβώς. Ο Διόνυσος-Ζαγρέας του οποίου τις σάρκες νόμιζαν πως έτρωγαν, όταν καταβρόχθιζαν τις σάρκες του ταύρου, πίστευαν ότι γέμιζε τις ψυχές τους και τους έδινε την θεϊκή αθανασία.
Στην πολιτισμένη Αθήνα η τελετή της ωμοφαγίας μπορεί να ήταν γνωστή, αλλά δεν πρέπει να τελείτο τακτικά, τουλάχιστον στους κύκλους των Διονυσιακών. Μπορεί σε μέρη όπως η Θράκη οι Βάκχες να διαμέλιζαν ένα τράγο ή στην Κρήτη να συνηθιζόταν η ωμοφαγία ταύρων, όμως για τα πολιτισμένα ήθη των Αθηναίων κάτι τέτοιο ήταν αρκετά αποτρόπαιο και αποδοκιμαστέο. Ο πολιτισμένος άνθρωπος απέχει, κατά κανόνα, από την ωμοφαγία. O μέσος άνθρωπος δεν επιτρέπει στον εαυτό του να συνειδητοποιήσει σκέψεις ή αισθήματα που δε συμβιβάζονται με τα πρότυπα του πολιτισμού του, για αυτό και τα καταστέλλει ή τα απωθεί. Σε ένα πολιτισμό που έχει περάσει από το στάδιο της οπισθοδρόμησης σε ένα πνευματικό-προοδευτικό προσανατολισμό, οι παράγοντες που αντιπροσωπεύουν το σκοτάδι μένουν στο ασυνείδητο. Όμως, ο άνθρωπος σε κάθε πολιτισμό έχει μέσα του όλες τις δυνητικές προδιαθέσεις: είναι ο αρχαϊκός άνθρωπος, το θηρευτικό ζώο, ο κανίβαλος, ο ειδωλολάτρης και επίσης το ον που είναι ικανό για λογική σκέψη, για αγάπη, για δικαιοσύνη. Η συνείδησή του, που αντιπροσωπεύει τον κοινωνικό άνθρωπο, μαζί τους περιστασιακούς περιορισμούς που θέτει η ιστορική πραγματικότητα στην οποία συμβαίνει να ζει το άτομο, τον ωθεί να απωθεί δυνητικές προδιαθέσεις που ελλοχεύουν στο ασυνείδητο αλλά δε γίνονται αποδεκτές από τα κοινωνικά δεδομένα.
Ο Αριστοφάνης, διακωμωδώντας την τελετή της ωμοφαγίας, φανερώνει ότι οι Αθηναίοι γνώριζαν μεν την τελετή, αλλά την αποδοκίμαζαν. Στην τολμηρή πρόρρηση των «Βατράχων», οι αμύητοι διατάζονται να αποσυρθούν και μεταξύ αυτών εκείνοι που «μήτε ποτέ μυήθηκαν από τον ταυροφάγο Κρατίνο να τελέσουν τα Βακχεία». Η λατρεία του Διόνυσου της «ωμής σάρκας» θα πρέπει να είχε περιέλθει σε αχρηστία στην Αθήνα του Περικλή. Εξάλλου ένας αλλόφρων θεός, ένας «ωμάδιος» ή «ωμιστής» Διόνυσος υπάρχει μόνο όταν υπάρχει ο κόσμος που εκφράζεται μέσω αυτού, ένας κόσμος σε μια κατάσταση μανίας, καταστροφικής ή δημιουργικής, την οποία εκείνος εκπροσωπεί. Αλλιώς περνά στην αφάνεια, μέχρι που ο κόσμος να τον ξανακαλέσει πάλι στο προσκήνιο.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ευριπίδης, Βάκχαι.
Πορφύριος, Περί αποχής εμψύχων.
Πλούταρχος, Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων.
W. F. Otto, Διόνυσος, μύθος και λατρεία,
Κ. Κερένυι, Η μυθολογία των Ελλήνων, εκδ. Εστίας, Αθήνα 1975
W. Burkert, Ελληνική μυθολογία και τελετουργία, σελ., 97.
J. Frazer, The Golden Bough, Mc Millan co., New York 1947.
Farnell, Cults of the Greek States.
Harrison J.E., Ορφικά μυστήρια, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Harrison J.E., Ορφική Φιλοσοφία, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Harrison J.E., Διόνυσος, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Δευτέρα 4 Ιανουαρίου 2010
Θάλασσα το χειμώνα
Η θλιμμένη μου σ`ένα σκούρο κρασί
το πρόσωπό της καθρεφτίζει
η θλίψη ζηλεύει των ματιών της τη λάμψη
και με το δάκρυ θέλει να τη σβήσει
που η σταγόνα του κύκλους στο σκοτεινό υγρό αφήνει
Ένα απόγευμα που ο ήλιος τον ορίζοντα εγκαταλείπει
σε κανένα άστρο την θέση του δεν δίνει
γκρίζο,μουντό καταχείμωνο!
Θλίψη σ`ένα απόκομμα χαρτί που έγραφε εκείνη
και βράχηκε,θόλωσε το μελάνι...
και καθώς πέφτει κι ακούς τη βοή του σεισμού
σαν από τα βάθη της γης
η μήπως τον βουβό πόνο της ψυχής από την μνήμη
εις μνήμην!
Θλίψη παρμένη από τα πράσινα μάτια της Εύας,
τα σφιγμένα από πόνο χείλη της Λίτσας,
μ`ένα χρώμα ζωγραφισμένη
που μόνο η θάλασσα το χειμώνα έχει γνωρίσει.
Που ν`αφήσω το γράμμα μου να το βρεις.....
Για την φίλη μου
το πρόσωπό της καθρεφτίζει
η θλίψη ζηλεύει των ματιών της τη λάμψη
και με το δάκρυ θέλει να τη σβήσει
που η σταγόνα του κύκλους στο σκοτεινό υγρό αφήνει
Ένα απόγευμα που ο ήλιος τον ορίζοντα εγκαταλείπει
σε κανένα άστρο την θέση του δεν δίνει
γκρίζο,μουντό καταχείμωνο!
Θλίψη σ`ένα απόκομμα χαρτί που έγραφε εκείνη
και βράχηκε,θόλωσε το μελάνι...
και καθώς πέφτει κι ακούς τη βοή του σεισμού
σαν από τα βάθη της γης
η μήπως τον βουβό πόνο της ψυχής από την μνήμη
εις μνήμην!
Θλίψη παρμένη από τα πράσινα μάτια της Εύας,
τα σφιγμένα από πόνο χείλη της Λίτσας,
μ`ένα χρώμα ζωγραφισμένη
που μόνο η θάλασσα το χειμώνα έχει γνωρίσει.
Που ν`αφήσω το γράμμα μου να το βρεις.....
Για την φίλη μου
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)